آسیب های اجتماعی
وقتی خبری مبنی بر آزار و اذیت تعدادی شرور را می شنوی، اولین چیزی که به ذهن می آید همان امنیت پایینی است که درست در شرایطی که پلیس امنیت حاضر باش اعلام کرده خودنمایی می کند. ماجرا، ماجرای سیاسی نیست. اینکه عده ای در یک شلوغی هرچه خواستند کردند و به راحتی به قانون هم پاسخگو نشدند و آزاد شدند، نمایای یک جامعه ناامن است. جامعه ای که زندان هایش پر است از زندانیان ِ تفکر و نامشان می شود زندانی ِ امنیت، اما در بیرون زندان نه خانواده ها هستند که امنیت دارند، نه مرزها و مناطق مرزی هستند که آرامند و نه سرمایه اجتماعی بالایی هست که جامعه را و پیوستگی اش را حفظ نماید.
آسیب های اجتماعی در هر جامعه هست. میزان و نوع این آسیب ها هم به تناسب مکان و زمان متفاوت است. اما مهم این است که گروه های مختلف در قبال این اسیب ها چه عکس العملی نشان می دهند. مثلا نقش جامعه شناس، مددکار یا روان شناس چیست؟ نقش پلیس کجای داستان است. بازدارنده ها کدامند.
این روزها زندان قرار شده بازدارندگی سیاسی داشته باشد. البته کثرت استفاده از آن حتی زندان را هم لوث کرده است. از طرف دیگر عده ای که بودنشان در فضای اجتماعی، دارای پیامدهای خطرناک است، درست در روز انجام جرم، آزاد می شوند. این عدم تناسب هاست که نشان از بیماری اجتماعی در جامعه دارد. بیماری ای که نتیجه اش می شود کاهش سرمایه اجتماعی. اعتماد عمومی پایین می آید و احساس امنیت به عنوان یک شاخص توسعه اجتماعی پایین خواهد امد. امنیت ،با احساس امنیت بسیار متفاوت است. شاید زیاد نباشند کسانی که روزانه در معرض آسیب های اجتماعی قرار می گیرند. اما اخباری از این دست، احساس امنیت اجتماعی را پایین خواهد اورد. ترس و بی اعتمادی و ناآرامی را در بین خانواده ها مستولی می کند. حساسیت ها را در خانواده ها بالا می برد. روابط را از شفافیت خارج خواهد کرد. پیامدهای این احساس، به لحاظ اجتماعی آنقدر دنباله دار هست که وادارمان کند به آنها بیاندیشیم.
یادمان نرود در خلال بحث های سیاسی امروز، در خلال آماده باش های امنیتی پلیس و گاردها، در خلال اماده بودن نیروهای امنیتی وزارتخانه ای، شهر و خیابان و مردم عادی را که زندگیشان را نباید ببازند. آرامششان نباید از دست رود. ممکن است امنیت را بتوانیم به دامان جامعه ای بازگردانیم، اما احساس امنیت را به راحتی نمی شود بازگرداند. مواظب حس های عمومی ِ وجدان جمعی یک جامعه باید بود.
نظریه های سکولاریزاسیون ودیدگاه های ضد سکولاریزاسیون
اشاره مترجم:
یکی از محورهای مهم درنظریه های سکولاریزاسیون وضد سکولاریزاسیون تفاوت یا عدم تفاوت جدی شناخت بشر در دوران مدرن و ماقبل مدرن است. کسانی که معتقد به تفاوت جدی بین این دو نوع شناخت هستند عمدتا جزو طرفداران نظریه سکولاریزاسیون اند. آنان معتقدند که رشد شناخت علمی بشر در دوران جدید باعث کم اهمیت شدن دیگر انواع شناخت و دیگر نظام های معنایی از جمله دین می شود. البته باید توجه داشت که همه نظریه پردازانی که در این مقاله از آراءشان بحث می شود، صرفا بر تحول شناخت تأکید نکرده اند بلکه به همان میزان تحولات اجتماعی را نیز مدنظر داشته اند. همچنین ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که دیدگاه های ضد سکولاریزاسیون مطرح در این مقاله صرفا ضد نظریه های افراطی سکولاریزاسیون – نظریه های قرن نوزدهمی(غالبا)-هستند. از ترجمه ی این مقاله غریب ده سال می گذرد. از آن موقع تا کنون برای انتشار آن اقدامی نکرده ام، امیدوارم برای خوانندگان فصل نو نکات مفیدی داشته باشد.
نظریه های سکولاریزاسیون در جوامع مدرن:
آثاری از رویکرد انسان شناسی تکامل گرا در کار نظریه پردازان قرن بیستم کولاریزاسیون ، که در نظرشان مدرنیته جایگزین اشکال ماقبل مدرن شناخت با علم است ، وجود دارد. اما ، نظریه پردازی سکولاریزاسیون از دو جهت با انسان شناسی تکامل گرا متفاوت است. نخست، پیش بینی نمی کند که غیر علم (non-science) کاملا از بین می رود بلکه برآن است که به طور مستمر اهمیت پیشین خود را از دست می دهد. یعنی به گونه ای روز افزون حاشیه ای می شود. دوم ، سکولاریزاسیون را پیامد تکامل استعداد عقلانی انسان ها نمی داند بلکه نتیجه ظهور شکلی از شناخت – آنطور که ماکس وبر توضیح داده است – می داند که به طور بی نظیری موفقیت آمیز است ، هم به خاطر اینکه مدعیاتش به گونه ای قابل تأیید حقیقی اند و هم به خاطر اینکه در زمان کاربرد عملا نتیجه بخش است. نظریه پردازان مختلف سکولاریزاسیون به درجات متفاوت بر عنصر پیشرفت مطرح در توسعه شناخت علمی تأکید دارند.
ارنست گلنر(Ernest Gellner)
گلنر البته تصدیق می کند که زیستن در جهانی که در آن شکل اصلی شناخت محدود به اموری است که کاری در مورد آنها نمی توان انجام داد نارسایی هایی دارد ، (زیرا چنین) شناختی هیچ رهنمودی درباره این که چگونه زندگی کنیم و چگونه خودمان را سامان دهیم ارائه نمی کند. از این لحاظ ما آشکارا وضعی بدتر از مردم ماقبل مدرن داریم که شناخت شان ، علی رغم نادرست بودن و به لحاظ فنی بی ارزش بودن ، دسته کم چنین رهنمود هایی برای زندگی ارائه می کرد. با وجود این ، گلنر تأکید دارد که این نقائص روان شناختی و اجتماعی با پیشرفت های عظیم تکنولوژیک ، که جوامع مدرن آن را به عنوان نتیجه کاربرد شناخت علمی تجربه کرده اند ، بمراتب بیشتر می شود.
برخلاف تکامل گرایان ، گلنر مدعی نیست که شناخت غیر علمی در جامعه مدرن در حال از بین رفتن است. برای مثال ، او کاملا به این امر واقف است که ادیان در اشکال و اندازه های گوناگون همچنان به جذب پیروان ادامه می دهند. او همچنین تصدیق می کند که دیگر اشکال مدرن اعتقاد و معنا ، همچون آنهایی که هنر ، موسیقی ، ادبیات ، فرهنگ عامه (پدیده ای مخصوصا مدرن) ، انزواطلبی، قاچاق مواد مخدر، اعتراض سیاسی و غیره عرضه می کنند ، برای بسیاری از مردم مهم اند. اما وی از تفسیر نسبی گرایانه این وضعیت-مبنی بر اینکه در مدرنیته شناخت علمی تنها یک (نوع) شناخت در میان روایت های متعدد از وجود(existence) است که همه آنها اعتبار یکسانی دارند- بیزار است. این بدان خاطر است که در نظر گلنر این بدیل های علم وقتی زمان عمل فرا می رسد کاملا بی اهمیتند ؛ ما باید به خاطر داشته باشیم که این روایتهای غیرعلمی به لحاظ فنی عقیم اند. فقط علم است که می تواند کاری بکند و شرایط فیزیکی و مادی را بهبود بخشد. درنتیجه ، وی می گوید: ما صرفا می توانیم دلمشغولی پرسش های وجودی درباره معنا ، زندگی ، مرگ و ابدیت را داشته باشیم – پرسش هایی نظیر این که من کیم؟ به کجا می روم؟ این همه برای چیست؟ - زیرا ما نوعی از جهان را که علم پدیدآورده بدیهی میپنداریم. گلنر دلمشغولی مدرن به «معنا و هستی» را نوعی تن آسایی(self-indulgence) می داند که فقط بدین خاطر ممکن شده است که شناخت علمی جهان ما را قادر ساخته است که به طور بسیار سریع و تا این حد پیشرفت نماید. بر خلاف کسانی که امروز در جهان های ماقبل زندگی می کنند و از روی ناچاری اولویت درجه اولشان گرفتن شناخت علمی است تا توسعه یافتن را آغاز کنند ، همچنان که ما چنین کردیم ، می توانیم در تجمل جهان مجهزمان آسوده بنشینیم و به نقطه ای خیره شویم و تمرکز کنیم. اما وقتی پای امور واقعا مهم در میان است ، ما می دانیم که بر کدام طرف نان مان کره مالیده شده است.
فرهنگ های طنز آمیز و صنعت معنا
جوامع مدرن به طور نظام مند و ثابت سکولار نشده اند؛ ایمان های تجملی(luxuriant) ، آسایش طلبی(self-indulgence)، صمیمانه(cosy) ، و وجد آور(ecstatic) اکنون به هزار شکل(جدید، قدیم یا احیاگر) وجود دارند. بسیارنسنجیده خواهد بود که بگوییم آنها رو به زوال اند .
می توان تصور کرد ، فرض می کنم ، که کل تز افسون زدایی عمیقا اشتباه باشد ، و نیز میتوان تصور کرد که ، برعکس، بی نظمی کلی و جوش و خروش آسایش طلبانه غیر انتقادی و تجملی دین – و- اعتراض کالیفرنیایی پیش درآمد آینده باشد. . . اما . . . این اصل همچنان پابرجاست که همه این ها بیشتر کف است تا اصل و اساس. . .
چرا این نهایتا سطحی است؟ جامعه بر اساس تکنولوژی تولیدی ، اداری و تقویت کتتده نظم ، که علمی است و مرز های فرهنگی را ارتقاء می بخشد ، تداوم می یابد . . . شبه فرهنگ های جدید با تکیه بر این تکنولوژی و با توجه به استاندارد زندگی ای که اعضای جامعه بدان خو می گیرند و قطعا ترجیح نمی دهند که به طور جدا از آن صرف نظر کنند به حیات خود ادامه میدهند. . . دقیقا چنین است زیرا استاندارد اساسی و مهم زندگی به گونه ای باورنکردنی بالاست ، به طوری که بسیاری می توانند ترجیح دهند که به خاطر برخی منافع حاشیه ای خود را به زحمت نیاندازند و آنها را فدا کنند . . . این امتناع آگاهانه از این هزینه های حاشیه ای یک چیز است ، و بازگشت ناب به نکبت فقر ماقبل صنعتی نیز چیزی کاملا دیگر است. هیچ نشانه ای (دال بر اینکه) کسی به طور خالص مایل باشد دومی را برگزیند وجود ندارد؛ و این که تمام جمعیت ها چنین جریانی را انتخاب کند ، غیرقابل تصور است
و همچنان که جامعه به حیاتش از طریق و با تکیه بر شناخت علمی؛ پرنفوذ و از نظر دستکاری مؤثر؛ ادامه می دهد ، این شناخت را ، در هر حوزه ای که در آن چنین شناختی به طور خالص ایجاد شود ، به نیاز واقعی اش مبدل می سازد . . . تنها در عرصه باقیمانده – یعنی جایی که هیچ چیز خیلی جدی در آن مطرح نیست – است که این بینش علمی اختیار شده است
. به همین دلیل است که تز افسون زدایی تا حدی اشتباه است. آن چه حقیقت دارد این است که شناخت مدرن طبیعت را دیوان سالارانه می کند ، و بالضروره باید چنین کند؛ اما شناخت جدی نیازی به فراگیر شدن در همه جنبه های زندگی روزمره ندارد . . .
پس این ، خصیصه کلی بسیار مهم جوامع مدرن است؛ ظهور چیزی که می توان آن را فرهنگهای طنز آمیز(ironic culture) نامید. طنز . . . در این حقیقت نهفته است که کل سازمان این فرهنگ ها ، شیوه ای که بر اساس آن این فرهنگ ها در زندگی تحقق می یابند و تقویت می شوند و محدوده هایی که در درون آن تقویت می گردند ، به گونه ای عمل می کند که به طور ضمنی مفروض گرفته می شود و پذیرفته می شوند که این فرهنگ ها شناخت جدی گرفته نشوند . . . شناخت حقیقی را در جای دیگری باید یافت؛ و آن صورت های بی روحی دارد که . . . وبر آن را تشخیص داد و پیش بینی کرد. اما جهان و سبک های تفکر رنگارنگ تر ، انسانی و صمیمانه تر به طور همزمان برای پرده کشیدن بر زندگی روزمره ما در دسترس هستند ، و آن ها . . . با این جزیره حقیقت به طور کامل انطباق یافته اند. جهانی که در آن می اندیشیم همان جهانی نیست که در آن زندگی می کنیم . . . یکی بی روحتر و دیگری خیال انگیز تر است ، شاید .
. بینش علمی ، برای مثال ، هیچ خیاطی یا آشپزی را تحمیل نمی کند . . . اما ما برخی چیز ها را می خوریم . .
. . . فرهنگ ، سبک و سنت خیاطی ، آشپزی و اخلاقی در حقیقت از طریق شیوه های معمول انتظار مشترک ، تعلیم و تربیت ، فشار اجتماعی و چیز هایی از این قبیل اقتباس و تحمیل می شوند . . . اما آنها دیگر همان منزلتی را که بهترین تجهیزات شناختی و تولیدی واجدند ، واجد نخواهند بود. برعکس ، شکاف عمیقی بین این دو وجود دارد. در جامعه سنتی ، منطق تنظیم غذایی ممکن است دقیقا، از همان منبعی سرچشمه بگیرد که تعهدات حاکم بر فعالیتهای درمانی بنیادی ، فعالیت های سیاسی یا تولیدی سرچشمه می گیرند ، و از این رو می تواند منزلت مشابهی داشته باشد. اما دیگر چنین نیست و نمی تواند چنین باشد. وقتی مسائلی جدی همچون ایجاد بهداشت یا حفظ آن مطرح اند ما دانش حقیقی می خواهیم و دانش حقیقی را انتظار داریم. اما وقتی صورت غذا یا مناسکمان را برمی گزینیم(به ترتیب) به فرهنگ و دین رجوع می کنیم. در این زینت های زندگی ، ما . .