فیلم‌هاى متحرک
مقدمه :
در چهل سال گذشته فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى یکى از پرمصرف‌ترین مواد آموزشى محسوب مى‌شده‌اند. این فیلم‌ها مى‌توانند مجهز به سیستم صوتى اُپتیکال باشند که جزئیات آن بعداً به‌تفصیل مورد بحث قرار خواهد گرفت. در طول ده تا پانزده سال گذشته، پروژکتورهاى فیلم متحرک نیز تغییرات اساسى یافته‌اند. در این چند سال پروژکتورهاى ناطق و صامت کارتریج‌خور براى نمایش فیلم‌هاى ۱۶ و ۸ میلیمترى بکار گرفته شده‌اند. براى نمایش در گروه‌هاى بزرگتر، استفاده از فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى رضایت‌بخش‌تر است ولى استفاده از اندازه ۸ میلیمترى در گروه‌هاى متوسط، کوچک و مطالعه انفرادى به تزاید گذاشته است.
اگرچه فیلم‌هاى ۸ میلیمترى براى سالیان دراز در کارهاى آماتورى مورد بهره‌گیرى قرار مى‌گرفت ولى قبل از ظهور فیلم‌هاى سوپر ۸ هیچ اندازه کوچکترى از ۱۶ میلیمتر تا این حد به‌طور گسترده در آموزش مورد استفاده قرار نگرفته بود. استفاده از کارتریج‌هاى ۸ میلیمترى احتیاج به پرکردن پروژکتور بصورت استفاده از ریل را ندارد. به‌این ترتیب که کارتریج را که فیلم در آن قرار دارد، داخل شکافى در پروژکتور قرار داده و بلافاصله شروع به نمایش آن مى‌کنند. بعضى از تجهیزات سوپر ۸ اینگونه کارتریج را برگردانده و به‌طور اتوماتیک فیلم را براى نمایش مجدد آماده مى‌کنند.
اساس فیلم‌های متحرک
سرعت و حرکت فیلم در دوربین‌ها
اجزای تشکیل‌دهنده پروژکتور
نحوه بهره‌گیری از پروژکتور نمایش فیلم
نکات عمده در انتخاب فیلم
مراقبت از فیلم
کارتریج‌های فیلم‌های ۸ میلیمتری
انواع فیلم‌های متحرک
انواع تکنیک‌های فیلمبرداری
صدا در فیلم‌های متحرک
مزایای استفاده از فیلم‌های متحرک
نکات مهم آموزشی در استفاده از فیلم
میزان مطلوب نور برای نمایش فیلم
اساس فیلم‌هاى متحرک
فیلم‌ها از یک‌سرى تصاویر ثابت تشکیل شده‌اند که هرکدام از آنها تغییر مختصرى در حرکت دارند و وقتى به‌وسیله پروژکتور نمایش داده مى‌شوند، توسط خطاى بصرى متحرک به‌نظر مى‌رسند. درواقع چشم از به‌هم آمیختن و ترکیب چندین تصویر، یک تصویر متداوم متحرک بوجود مى‌آورد. این پدیده تحت عنوان ثابت بصری نامیده مى‌شود. در فیلم‌هاى متحرک به هریک از تصاویر ثابت یک فریم یا قاب مى‌گویند.
انواع فیلم‌هاى متحرک
از یک‌سرى تصاویر ثابت تشکیل شده‌اند که هرکدام از آنها تغییر مختصرى در حرکت دارند و وقتى به‌وسیله پروژکتور نمایش داده مى‌شوند، توسط خطاى بصرى متحرک به‌نظر مى‌رسند. فیلم‌هاى متحرک انواع متعدد دارند که عبارتند از:
فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى
زمانى فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى صرفاً توسط افراد آماتور مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گرفت ولى پیشرفتهاى حاصله در صنایع فیلم و دوربین آن را استاندارد قابل قبولى براى کارهاى حرفه‌اى ساخت. به‌طور کلى مى‌توان گفت امروزه تمام فیلم‌ها (باستثناى فیلم‌هاى سینمایى و خانوادگی) در همین اندازه تهیه مى‌شوند به‌طورى که تقریباً هر مدرسه‌اى داراى یک دستگاه پروژکتور پرتابل ۱۶ میلیمترى است. امروزه فیلم‌هاى خبری، بسیارى از فیلم‌هاى مستند تلویزیونى و بیشتر فیلم‌هاى تجربى در اندازه ۱۶ تهیه مى‌شوند.
در استفاده از فیلم‌هاى ۱۶ میلیمتری، فیلمساز تقریباً از همه امتیازاتى که یک صنعت حرفه‌اى ارائه مى‌دهد، استفاده مى‌کند. در حال حاضر تعداد بیشمارى از انواع دوربین‌ها و فیلم‌ها در دسترس همگان ازجمله گردانندگان امور آموزشى قرار دارند.
فیلم‌هاى ۸ میلیمترى
کسانى که با فیلم‌هاى ۸ میلیمترى کار مى‌کنند بایستى به امتیازات آن توجه داشته باشند، درحالى که بایستى از نقاط ضعف آن نیز آگاه باشند. درحالى که تهیه کپى‌هاى با کیفیت عالى از فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى امکان‌پذیر است، کپى‌هاى تهیه‌شده از فیلم‌هاى ۸ میلیمترى کیفیت نسخه‌هاى اصلى را دارا نیستند و بعلاوه روشنى اینگونه فیلم‌ها از اندازه ۱۶ کمتر بوده و برفک آنها نیز بیشتر است. در تهیه کپى‌ها، کیفیت صدا در فیلم‌هاى ۸ میلیمترى هرگز به‌خوبى فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى نخواهد بود. اندازه تصویرهاى ۸ میلیمترى بر روى پرده به بزرگى تصویر فیلم‌هاى ۱۶ میلیمترى نیست؛ بعلاوه، وسایل صوتى پیشرفتهاى بر روى فیلم‌هاى ۸ میلیمترى تهیه‌شده و درنتیجه نوعى محدودیت در کارها بوجود مى‌آورد. معمولاً اندازه ۸ میلیمترى اندازه قابل قبولى براى نمایش در تلویزیون نبوده بنابراین قابلیت فروش حرفه‌اى را براى فیلمساز ندارد.
ازطرفی، نسبت به اندازه ۱۶ میلیمتری، دوربین‌هاى ۸ میلیمترى مى‌توانند به‌سادگى مورد استفاده قرار گیرند. هزینه تهیه فیلم خام و چاپ در اندازه ۸ میلیمترى معمولاً یک‌سوم تا نصف هزینه معادل در اندازه ۱۶ مى‌باشد. و بالاخره انتخاب بین این دو اندازه مسئله قیمت درمقابل کیفیت است که معمولاً به تفاوت فاحشى در فیلمبردارى منجر مى‌شود. آن‌دسته از فیلم‌سازانى که با اندازه ۸ کار مى‌کنند، مى‌توانند فیلم بیشترى مصرف کنند زیرا قیمت آن ارزان‌تر است. آنها مى‌توانند دوربین را به‌راحتى با خود حمل کنند از طرفى تصویر در اندازه ۸ نمى‌تواند عرض بیش از ۶ فوت (نزدیک به ۲متر) داشته و بالاخره کیفیت نسخه‌هاى کپى‌شده فیلم‌هاى ۸ از اندازه ۱۶ کمتر و نامرغوب‌تر است. این بدان معنى است که براى دستیابى به یک تصویر خوب بایستى صرفاً از نسخه اصلى فیلم‌هاى ۸ میلیمترى استفاده کرد. به‌هر حال وسایل نمایش اینگونه فیلم‌ها، دوربین‌ها و فیلم‌هاى خام آن بسرعت در حال پیشرفت است. این پیشرفت موجب آن خواهد شد که تعداد بیشترى از مردم به تهیه و توزیع فیلم بپردازند. با این وصف، کپى‌هاى اندازه ۸ میلیمترى تهیه‌شده از نسخه‌هاى ۱۶ داراى مرغوبیت بیشترى از خود نسخه‌هاى اصلى ۸ هستند. به‌همین ترتیب، کپى‌هاى ۱۶ میلیمترى تهیه‌شده از نسخه‌ها اصلى ۳۵ میلیمترى به‌مراتب از نسخه‌هاى اصلى اندازه ۱۶ بهتر خواهند بود.
فیلم‌هاى سوپر ۸، ۸میلیمترى سینگل و ۸میلیمترى معمولى
فیلم ۸ میلیمترى معمولى استانداردى است که مدتها فیلم‌سازان آماتور از آن استفاده کرده‌اند و به‌نام‌هاى (۸دوبل)، ۸استاندارد و ۸ساین) نیز نامیده شده است. چند سال پیش پیشرفت بزرگى در تهیه فیلم‌هاى ۸میلیمترى به‌وقوع پیوست، به‌این ترتیب که با تعبیه سوراخ‌هاى کوچکترى در حاشیه فیلم، تصویرى ۵۰% بزرگتر از تصویر ۸ میلیمترى معمولى بدست آمد. این سطح اضافى مى‌تواند براى استفاده از نوار صدا و یا کفیت بهتر تصویر مورد بهره‌بردارى قرارگیرد. اگرچه درصد استفاده از وسایل و فیلم‌هاى ۸ معمولى رو به کاهش مى‌رود ولى این وسایل هنوز در دسترس قرار دارند و چندین سال دیگر نیز خواهند بود. اندازه جدیدى که از آن صحبت شد، به سوپر و یا ۸ میلیمترى سینگل معروف است. اندازه یادشده در همه‌چیز به‌استثناى دوربین فیلمبردارى تفاوتى با یکدیگر ندارند و به‌دلیل آنکه در کارتریج‌هاى مختلفى عرضه مى‌شوند، نمى‌توانند با یک دوربین مورد استفاده قرار گیرند، به‌استثناى بعضى از مدل‌ها. انجام بعضى از کارهاى درون دوربینی که با دوربین‌هاى سوپر ۸ قابل اجرا هستند در نوع ۸میلیمترى سینگل نیز انجام‌پذیر هستند.
در حال حاضر کارخانه فوجیکا تنها کارخانه سازنده دوربین‌ها و فیلم‌هاى ۸میلیمترى سینگل است و این بدان معنى است که محدودیتى در استفاده از اندازه ۸میلیمترى سینگل وجود دارد که براى اندازه سوپر۸ موجود نیست. امروزه تولید فیلم‌هاى ۸میلیمترى سینگل توسط کارخانه نامبرده با تولید فیلم‌هاى سوپر ۸ که توسط کارخانه کداک تهیه مى‌شود برابر است. طرح ظریف دوربین‌هاى فوجیکا موجب جذب عده بیشمارى از مردم شده است و چنانچه این دوربین‌ها از جنبه‌هاى دیگر نیز مورد رضایت مردم قرار گیرند، ممکن است اندازه ۸ میلیمترى سینگل جایگزین سیستم سوپر۸ بشود.
سرعت و حرکت فیلم در دوربین‌ها
در حالت عادى سرعت حرکت فیلم در دوربین‌هاى فیلمبردارى معادل ۱۶ تا ۱۸ فریم در ثانیه براى فیلم‌هاى صامت و براى فیلم‌هاى ناطق ۲۴ فریم در ثانیه است. ولى ازآنجایى که همیشه کاربرد سرعت عادى موردنظر فیلم‌سازان نبوده و گاهى سریع و یا آهسته کردن حرکت مطلوب آنها است لذا امکانات تغییر سرعت در بعضى از دوربین‌ها تعبیه شده است. سرعت‌هاى دیگر که در دوربین‌ها وجود دارند عبارتند از:
۸ فریم در ثانیه........................ براى حرکت تند
۱۶ فریم در ثانیه...................... براى حرکت عادى صامت
۴۲ فریم در ثانیه...................... براى حرکت عادى ناطق
۲۳ فریم در ثانیه...................... براى حرکت آهسته ضعیف
۴۶ فریم در ثانیه...................... براى حرکت آهسته دقیق
در اینجا توضیح این نکته ضرورى است که واحد سنجش سرعت فیلم در دوربین‌هاى فیلمبردارى و پروژکتورها فریم در ثانیه است که آن را بصورت مخفف مى‌نویسند. براى دستیابى به حرکت معمولى بایستى سرعت حرکت پروژکتور فیلم با سرعت حرکت دوربین فیلمبردارى برابر باشد، بنابراین پروژکتورها نیز در هر ثانیه تعداد ۱۶ تا ۱۸ فریم را درمورد فیلم‌هاى صامت و ۲۴ فریم را درمورد فیلم‌هاى ناطق برروى پروژکتور منعکس مى‌کنند، حال چنانچه تغییر حرکت به‌صورت سریع و یا آهسته موردنظر باشد، مى‌توانیم دوربین را با سرعتى کمتر و یا بیشتر از حد معمول به‌حرکت درآوریم. حرکات آرامى که در نمایش فیلم‌هاى مربوط به مسابقات ورزشى ملاحظه مى‌کنید در نتیجه زیادتر کردن سرعت دوربین به میزان دو، سه یا چهار برابر سرعت معمولى بدست مى‌آید. جدول زیر رابطه موجود میان سرعت فیلمبردارى و سرعت پروژکتور و انواع حرکات حاصله را نشان مى‌دهد:
دوربین پروژکتور نوع حرکت
۲۴ ۲۴ عادى
۶۴ ۲۴ آهسته
۲۴ ۱۶ آهسته ضعیف
۱۶ ۱۴ سریع
انواع تکنیک‌هاى فیلمبردارى
فیلمبردارى مانند دیگر حرفه‌ها و هنرها تکنیک‌ها و فنونى دارد که هرکسى که مى‌خواهد این کار را انجام دهد باید به این فنون و تکنیک‌ها آگاهى داشته باشد. این تکنیک‌ها عبارتند از:
فیلمبردارى معمولى
بیشتر فیلمبرداریها با استفاده از این تکنیک صورت مى گیرد.در این نوع از فیلمبردارى حرکات حالت عادى را داشته و دوربین به همان صورت فیلمبردارى مى کند که چشمان ما صحنه ها را مى بیند. اکثر فیلم هاى آموزشى نیز به همین صورت تهیه مى شوند.
فیلمبردارى براى نمایش آهسته
همان‌طورى که مورد بحث قرار گرفت، سرعت فیلم در پروژکتورها و دوربین‌هاى فیلمبردارى در حالت معمولى ۲۴ فریم در ثانیه است. حال چنانچه حرکت فیلم در پروژکتور و دوربین هردو یکسان باشد، حرکت از حالت طبیعى و معمولى خود برخوردار است ولى اگر فیلمبردارى را با سرعت بیشترى انجام دهیم مثلاً سرعت حرکت فیلم را در دوربین معادل ۶۴ فریم در ثانیه درنظر بگیریم ولى آن را با سرعتى معادل ۲۴ فریم در ثانیه که همان سرعت معمولى است نمایش دهیم، نوع حرکت حاصله حرکتى است آهسته‌تر از حد معمول و متعارف آن. با استفاده از این تکنیک مى‌توان حرکت سریع اجزاى ماشین‌ها و دستگاه‌هاى مختلف را بصورت آرام و قابل رؤیتى در کلاس نمایش داد.
فیلمبردارى با فاصله زمانى
استفاده از این تکنیک، نمایش و حرکات بى‌نهایت آرام را میسّر مى‌سازد. چنانچه از صحنه‌اى با سرعت آهسته نظیر یک یا چند فریم در ثانیه فیلمبردارى نموده و آن را با سرعتى عادى نمایش دهیم، حرکت موردنظر بخوبى قابل رؤیت مى‌شود. مثال بسیار بارزى در این مورد مى‌تواند بازشدن تدریجى و آرام غنچه گلها در طبیعت باشد. نمونه‌هاى دیگرى از این قبیل را در صنعت و دیگر زمینه‌هاى علمى و فنى مى‌توان یافت.
تکنیک نقاشى‌هاى متحرک
به‌طور کلى استفاده از نقاشى‌هاى متحرک و کارتون‌ها، گذشته از جنبه سرگرمى و تفریحى آنها در مواقعى که نمایش عقاید، اصول و فرضیه‌هایى که جنبه ذهنى دارند صورت مى‌گیرد. با استفاده از این تکنیک، ابتدا ایده‌ها و یا آنچه را که نمایش آن موردنظر است بصورت نقاشى تهیه کرده سپس از نقاشى بصور تک‌فریم و یا بیشتر فیلمبردار مى‌کنند.
اجزاى تشکیل‌دهنده پروژکتور
تمام پروژکتورها جدا از تفاوت‌هاى ظاهرى داراى ساختمان مشابهى هستند. اجزاى تشکیل‌دهنده پروژکتورها به‌طور کلى عبارتند از:
رفلکتور
آینه مقعرى است که در پشت لامپ قرار گرفته و نور را به‌طرف عدسى‌هاى همگرا متمرکز مى‌کند.