تحقیق مقاله اعتیاد

بیان موضوع و اهمیت و ضرورت آن

بعد از قاچاق اسلحه، بزرگترین و سودآورترین تجارت روی زمین، تجارت مواد مخدر است و به همین نسبت اعتیاد بزرگترین و بین المللی‌ترین مسئله‌ای است که جهان با آن روبه روست تا آنجا که سازمان ملل متحد روز پنجم تیرماه (26 ژوئن) را همه‌ساله به عنوان روز جهانی‌مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است تا اهمیت پدیده‌ی اعتیاد و مبارزه با آن را به جوامع بشری یادآوری کند.

امروزه پدیده‌ی ویرانگر اعتیاد آن چنان خودنمایی می کند که هیچ کشوری از آن مصون نیست و کشور ما نیز (به دلیل وجود بزرگترین منبع تولید مواد مخدر جهان در شرق ایران) از این امر مستثنا نیست. آمارها و مشاهدات حکایت از این دارند که جامعه‌ی ما نیز گریبانگیر معضلات اجتماعی اساسی در خصوص اعتیاد شده است:

- نسبت ازدواج به طلاق در سال 1379 در مقایسه با سال 1376، 65 درصد کاهش داشته است. آمارها نشانگر این مطلب است که در سال 1379 به ازای هر 12 ازدواج، یک طلاق ثبت شده است. بالا رفتن طلاق، در نهاد خانوده ایجاد نابسامانی می کند و گرایش به هر آسیبی از جمله اعتیاد در این نوع خانواده‌ها افزایش می یابد.

- بر پایه‌ی آمارهای رسمی اعلام شده هشتصد هزار معتاد در کشور وجود دارد و هشتصد‌هزار نفر‌نیز به‌صورت تفننی‌از موادمخدر استفاده می‌کنند. بالطبع خانواده‌های معتادان (به خصوص فرزندان فرد معتاد) در معرض اعتیاد قرار دارند.

- براساس نتایج طرح آمارگیری از ویژگی‌های اشتغال و بی کاری خانوار در سال 1379، جمعیت فعال از لحاظ اقتصادی (افراد شاغل و بی کار) در مجموع 19/37 درصد از جمعیت 10 ساله و بیشتر جامعه نمونه را تشکیل داده‌اند که 30/5 درصد ( جمعیت فعال) این جمعیت را بی کاران تشکیل می دهند.

از آنجایی که ناامیدی نسبت به آینده ناشی از بی کاری و فشارهای روحی مهمترین عامل گرایش به سمت مواد مخدر است؛ لذا جامعه‌ی بی کاران در معرض خطر اعتیاد قرار دارند.

- آمار زنان معتاد حدود پنج درصد کل معتادان کشور است هرچند این رقم به نسبت کمتر است اما زنگ خطری است؛ چون اگر یک زن معتاد شود، می تواند یک خانواده را مبتلا کند.

- اعتبار اختصاص یافته برای مبارزه با مواد مخدر 750 میلیارد تومان است در حالی که مصرف سالانه‌ی مواد مخدر در ایران 200 میلیارد تومان است، یعنی ما با 750 میلیارد تومان به جنگ یک اقتصاد و تجارت 200 میلیارد تومانی رفته‌ایم.

- شهادت دو مامور نیروی انتظامی در راه مبارزه با مواد مخدر هر 3 روز.

- تحقیقی که در کشور و با همکاری برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل (UNDCP) صورت گرفته نتایج‌تحقیقی حاکی از آن‌است که متوسط سن شروع استعمال دخانیات بین حداقل 13 سال تا حداکثر 5/24 سال بوده است. سن شروع مصرف مواد بین حداقل 15 سال و حداکثر 30 سال گزارش شده و متوسط سن سوء مصرف در زنان کمی بالاتر بوده.

- 96 هزار‌نفر به اتهام مواد مخدر در زندان هستند که هزینه‌ی آنها را دولت می‌دهد و مهمتر‌این که زمینه‌ی آسیب‌های‌بعدی در‌خانواده‌های زندانیان به‌شدت بسیار مهیاست.

- معتادان (به خصوص معتادان زندانی) در معرض ابتلا به بیماری ایدز (HIV) قرار دارند.

- و.... به راستی چگونه باید با مواد مخدر و اعتیاد و معضلات ناشی از آن مبارزه کرد؟ رویکردهای مختلفی در این زمینه وجود داشته است از جمله اولین رویکرد غیر قانونی شمردن سوء مصرف مواد مخدر، تولید، ورود، خروج، خرید و فروش و... دومین رویکرد، درمان معتادان مواد مخدر و سومین رویکرد برنامه‌های کاهش تقاضای مصرف مواد مخدر است.

از اوایل دهه‌ی 1990 با استخراج نتایج پژوهش‌ها و تاکید پژوهشگران بر وجود علل روانی زیستی و اجتماعی در شکل گیری اعتیاد کم کم توجه به تقاضای مواد مخدر و بررسی ریشه‌های به وجود آمدن این تقاضا در افراد جامعه اهمیت یافت و در پی آن موضوع کاهش تقاضای مواد مخدر به عنوان راهکار مهم مورد توجه دولت‌ها قرار گرفت.

کاهش تقاضا اصطلاحی است به فعالیت‌هایی با تمرکز بر آموزش اشاره دارد و از طریق اطلاع رسانی مشاوره مددکاری ارتقای سطح آگاهی افکار عمومی و...می کوشد از گرایش و اشاعه روز افزون مصرف مواد جلوگیری کند.

استفاده از قدرت‌رسانه‌های گروهی به ویژه تلویزیون در امر پیشگیری و آگاه سازی، یکی از راه‌های موثر در مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد است. تردیدی نیست که تلویزیون به دلیل فراگیری (99 درصد از خانوارهای شهری و 80 درصد از خانوارهای روستایی حداقل یک دستگاه گیرنده تلویزیون در خانه دارند.) و جذابیت قالب‌های ارائه پیام (مطالعات صورت گرفته بر روی پیامگیران صدا و سیما در طی پنج سال اخیر نشان می دهد که برنامه‌های سیما به طور متوسط بیش از 50 درصد بیننده دارد و‌مخاطبان سیما بیشتر از‌هر‌برنامه دیگر، بیننده‌سریال‌ها و فیلم‌های داخلی و خارجی‌تلویزیون هستند) درمعرفی این معضل‌اجتماعی درابعاد گوناگونش، می‌تواند گامهای موثری بردارد و سطح آگاهی افکار عمومی را در این زمینه ارتقاء بخشد و در انگاره‌های ذهنی مخاطبان تاثیر بگذارد. 

تقویت عقیده موجود، ساختن عقیده تازه و تغییر عقیده

در سال 1368، ستاد مبارزه با موادمخدر و برای جامعه‌ی عمل پوشاندن به رویکرد کاهش تقاضای موادمخدر، سازمان صدا و سیما را مسئول و متولی تبلیغات مبارزه با مواد مخدر کرده است. صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز برای تحقق این وظیفه‌ی‌خطیر؛ به‌پخش‌نماهنگ‌ها‌(ویدئو‌کلیپ‌ها)،‌میزگردهای کارشناسی، زیرنویس‌های تبلیغاتی، فیلم‌ها و سریال‌ها و.... که به نحوی پدیده‌ی اعتیاد را به نمایش می گذارند از شبکه‌های مختلف، مبادرت کرده است.

با توجه به اهمیت مبارزه با اعتیاد در نظام جمهوری اسلامی ایران که شهادت دو مامور نیروی انتظامی هر سه روز در راه مبارزه با مواد مخدر گواه بر این مدعاست و نیز با توجه به معضلات اجتماعی اعتیاد که ذکر آن رفت و نیز با توجه به اهمیت رویکرد کاهش تقاضای مواد مخدر و همچنین نقش صدا و سیما در تبلیغات مبارزه با اعتیاد؛ بررسی محتوای تولیدات سازمان صدا و سیما از حیث پیامهای مرتبط به اعتیاد امری‌است لازم و ضروری؛ علاوه بر این با توجه به این که نتایج نظر سنجی‌ها درباره‌ی سریال‌هایی در مورد اعتیاد بیانگر این است که این سریال‌ها مورد توجه مخاطبان بوده است.

تشریح فرایند تاریخی موضوع:

ایرانیان قدیم با مواد مخدر و به خصوص تریاک آشنایی نداشته‌اند؛ زیرا در اوستا ذکری از افیون و تریاک دربین نیست. در قدیمی‌ترین سند‌باقی مانده از ایران باستان، یعنی شاهنامه‌ی‌فردوسی می خوانیم که اسکندر (مقدونی)، فاتح ایران‌به علت پرخوری دچار اسهال یا به قول فردوسی سستی روده شد و فقط پزشکی هندی از جانب کید هندی به دربار اعزام شده بود توانست با تهیه‌ی تریاک از گیاهان کوهی، اسکندر را معالجه کند. 

اکثر مولفان‌اشاعه تریاک را به عنون داروی‌مخدر در‌ایران از زمان شکست ساسانیان به بعد می‌دانند ودر اکثر نوشته‌ها به‌این موضوع‌اشاره شده‌است؛ لیکن حتی بعدازظهر اسلام و تا قرون بعد از آن هم هرگز ایرانیان دچار مشکلات ناشی از مصرف تریاک یا حشیش نشدند. قدیمی‌ترین اسنادی که به مسئله‌ی اعتیاد و مصرف تریاک به غیر از مقاصد پزشکی اشاره می کند، نوشته‌های مورخانی است که از زمان غزنویان به بعد، مسئله‌ی استفاده از تریاک و حشیش را ثبت کرده‌اند. موضوع تریاک خوری سلطان مسعود غزنوی به هنگام عزیمت برای نبرد با طغرل سلجوقی، مرگ شاه اسماعیل سوم پادشاه صفوی در اثر زیاده روی در استعمال تریاک و حشیش، مبارزه و نگرانی شاه طهماسب صفوی با تریاک و دستورات شاه عباس برای ترک اعتیاد و‌مبارزه با تریاک و کوکنار همگی از‌موارد مشهود و دلایل بارز اعتیاد از حدود هزار سال پیش در ایران است.  

مصرف تریاک در دوران قاجاریه، به خصوص در زمان ناصر الدین شاه افزایش پیدا کرد و از‌اواسط‌حکومت وی کشت خشخاش در‌ایران‌شروع‌شد بعد‌از‌انقلاب مشروطیت و شروع کار مجلس شورای ملی، قوانین در تحدید تریاک و معالجه معتادان وضع شد (1289 شمسی) که هرکدام از آنها قبل از این که ناشی از اداره‌ی جامعه برای مبارزه با اعتیاد باشد نشانه‌ی حالت روبه گسترش مصرف مواد مخدر در میان ایرانیان است.

دراین قانون با وجود اینکه به‌صراحت به مضر بودن استعمال تریاک شیره و سوخته تریاک اعتراف شده و‌‌‌‌آن را‌برای ملت ایران مخاطره آمیز می داند؛ ولی از تاریخ وضع قانون برای هر مثقال تریاک، 300 دینار مالیات در نظر گرفته شد و همین موضوع باعث شد که تا سال‌های طولانی مالیات به دست آمده از تریاک، وارد بودجه دولت شود. مالیات بستن زوری تریاک صرف نظر از اینکه در کاهش معتادان هیچ تاثیری نداشت؛ بلکه در آینده باعث ازدیاد تعداد آنان شد؛ زیرا مصرف تریاک باعث درآمد بیشتر برای دولت می‌شد و این مطلب جز با افزایش آمار معتادان میسر نمی شد. به طوری که در سال 1305 شمسی، 8 درصد درآمد دولت از راه فروش شیره‌ی مطبوخ به اشخاص معتاد تامین می شد. به منظور برقراری نظم و برمبنای ماده 2 این قانون، ماموران وزارت دارایی موظف بودند اسامی کسانی را که به مصرف شیره‌ی مطبوخ معتاد بودند در دفتری جمع آوری و برای آنها به تناسب اعتیادشان شیره تهیه کنند و مثقالی 3 عباسی به آنها بفروشند و اشخاص معتاد به تریاک نیز برای تهیه‌ی سهمیه باید به مراکزی که وزارت دارایی تعیین کرده بود، مراجعه می کردند و در آنجا پس از تشخیص اینکه معتاد هستند یا خیر، به‌تناسب سهمیه تعیین می کردند. این وضعیت باعث به وجود آمدن بازار سیاه و قاچاق تریاک دولتی شد.

از نظر کشت خشخاش در قانون تحدید تریاک، هیچ نوع محدودیتی برای تولید تریاک در نظر گرفته نشده بود و ماده چهارم آن مدت 7 سال به معتادان مهلت داده بود تا تریاک را ترک کنند. در سال‌های قبل از جنگ جهانی اول و همینطور در سالهای جنگ تقریبا در کلیه مناطق کشور کشت خشخاش و صدور تریاک به خارج از کشور ادامه داشت به نحوی که محصول تریاک ایران در آن سالها بازار خاور دور را اشباع کرده بود.     

در 6 فوریه سال 1919 میلادی پس از جنگ جهانی اول جامعه ملل متولد شد و یکی از نخستین اقداماتی که مورد توجه این جامعه قرار گرفت دنبال کردن مسئله‌ی اعتیاد و تریاک به طور‌جدی بود. از جمله‌اقداماتی که جامعه ملل توجه خاصی به آن داشتند، وضعیت ایران بود که در یکی از جلسات آن درباره ایران این طور اظهار نظر شد: «ایران بزرگترین انبار تریاک جهان است و‌ارث هندوستان به‌ایران رسیده است. کلیه‌ی کشورهای خاور دور هم اکنون می توانند به سادگی نیازهای قانونی و غیر قانونی خود به تریاک را از ایران تامین کنند» و به همین دلایل در سال 1926 (برابر با 1305 شمسی) جامعه ملل هیاتی را مامور تحقیق درباره اعتیاد ایران کرد. در گزارش هیات تحقیق جامعه ملل، وضع مردم ایران از نظر اعتیاد به تریاک و وابستگی اقتصادی آن تشریح و منع کشت خشخاش توصیه شده بودند و یادآور شده بودند در صورتی که دولت ایران برنامه‌ی منع کشت خشخاش را‌اجرا کند، باید راه چاره‌ای نیز برای جبران زیانهای حاصله به اقتصاد این کشور پیدا کرد.

گزارش هیات‌تحقیق جامعه‌ملل در‌مجلس شورای ملی‌آن زمان‌مطرح شد؛ اما نمایندگان مجلسی که خود جزء زمین‌داران بزرگ خشخاشی کاران عمده بودند، با منع کشت خشخاش مخالفت کردند. وقتی جامعه ملل از پاسخ نمایندگان مجلس ایران آگاه شد، 2 سال بعد، گزارش هیات تحقیق را در ژنو منتشر کرد و محافل جهانی به شدت علیه دولت ایران اعتراض کردند و دولت ایران عامل فساد و اعتیاد و مسئول تامین تریاک برای معتادان سایر نقاط جهان قلمداد شد. این فشارها سرانجام باعث شد که در سال 1307 شمسی،‌دومین قانون‌مربوط به‌مواد مخدر، به‌نام قانون «انحصار دولتی تریاک» از تصویب مجلس بگذرد.