ا از وحدت و انسجام اسلامی معنای تام و تمام آن مورد نظر است و در صورتی که معنای کامل آن حاصل نشود، پیگیری آن امری غیرضروری است؟
از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی همواره یکی از مسائلی که از سوی مسئولان جمهوری اسلامی ایران مطرح شده وحدت مسلمانان و انسجام آنان بوده است. تقریب بین مذاهب اسلامی نیز به عنوان یک اقدام فقهی و حقوقی در این راستا مطرح شده است. اما هدف از طرح وحدت میان مسلمانان چیست؟ آیا این موضوع در تاریخ قدیم و جدید مسلمانان سابقه داشته است؟ ماهیت وحدت چیست و شامل چه موضوعاتی می شود؟ مخاطبان وحدت چه کسانی هستند و مخالفان و دشمنان وحدت چه کسانی هستند؟ طرح جمهوری اسلامی ایران به عنوان طراح وحدت مسلمانان برای دستیابی به این هدف کدام است؟ و مبانی مشروعیت وحدت و انسجام در آیات و روایات و سیره و سنت نبوی و علوی و دیدگاه های حضرت امام رضوان الله تعالی علیه و مقام معظم رهبری درعصر حاضر چیست؟ آیا طرح وحدت یک طرح تاکتیکی است و یا استراتژی جمهوری اسلامی ایران است؟
برای پاسخ به این سؤال ها باید گفت مبانی وحدت بین مسلمانان و حتی گفتگو بر سر مشترکات و دستیابی به چارچوبی برای تعامل حتی با غیر مسلمانان یک سفارش و دستور مؤکد الهی است. در اینکه ماهیت وحدت و انسجام اسلامی چیست کمی تردید وجود دارد؟
آیا از وحدت و انسجام اسلامی معنای تام و تمام آن مورد نظر است و در صورتی که معنای کامل آن حاصل نشود، پیگیری آن امری غیرضروری است؟
این سؤال از آن جهت مطرح است که برخی صاحب نظران مسلمان تحقق وحدت اسلامی را غیر ممکن یا دور از دسترس می دانند و در این راستا به وجود اختلاف در تمامی دوره های حیات اسلامی و بلکه حیات بشر استناد می کنند. باید گفت اگرچه دستیابی به وحدت تام و تمام به معنای فلسفی آن غیر ممکن و دور از دسترس است ولی اولاً حرکت به سمت آن و گام نهادن در مسیر آن در حد مقدورات ضروری است. ثانیاً وحدت و انسجام تام و تمام به معنی یکنواختی و رفع هرگونه تفاوت در آرا و اندیشه ها نیست، شاید بتوان گفت وحدت و انسجام به معنی عدم خصومت، دشمنی، تکفیر، قتل و خونریزی و در مقابل ایجاد همدلی، وفاق و تأکید بر مشترکات و محبت و دوستی بین مسلمانان و مبارزه مشترک با دشمنان است. خداوند متعال می فرماید: محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم.(فتح۲۷) گذشته از آن در صورتی که وحدت و انسجام و دوری از تفرقه و تشتت و نزاع و درگیری امری غیرقابل دستیابی و غیر ممکن بود مورد امر و دستور الهی قرار نمی گرفت و پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین (ع) آنرا سفارش نمی کردند. به نظر می رسد در خصوص ایجاد اختلاف و تفرقه با یک ماهیت سیاسی، امنیتی، تاریخی و فقهی مواجه هستیم که برای هر یک از زوایای فوق باید راهکارهای متناسب با آن را جستجو کنیم.
الف) وحدت و انسجام اسلامی در تمامی منابع اسلامی به ویژه در قرآن و سیره نبوی و علوی همواره مورد تأکید قرار گرفته است. آنچه در زیر می آید اشاره ای گذرا به برخی از این موارد است:
۱) واطیعوا الله و رسوله و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم (انفال .۴۶)
۲) ولاتکونوا کالذین تفرقوا و اختلفوا من بعدما جائهم البینات و اولئک لهم عذاب الیم (آل عمران.۱۰۵)
۳) هوالذی ایدک بنصره و بالمؤمنین و الف بین قلوبهم لو انفقت مافی الارض جمیعاً ما الفت بین قلوبهم و لکن الله الف بینهم انه عزیز حکیم(انفال ۶۳)(هم او بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید و میان دل هایشان الفت انداخت که اگر آنچه در روی زمین است همه را خرج می کردی نمی توانستی میان دل هایشان الفت برقرار کنی ولی خدا بود که میان آنان الفت انداخت چرا که او توانایی حکیم است)
۴) واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا واذکروا نعمت الله علیکم اذکنتم اعداء فألف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها کذلک یبین الله لکم آیاته لعلکم تهتدون
(آل عمران۱۰۳.)
۵) شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا والذی اوحینا الیک و ما وصینا به ابراهیم و موسی و عیسی ان اقیموا الدین ولا تتفرقوا فیه. (شوری۱۳.) (آیینی را که خداوند برای شما «مسلمانان» مقرر فرمود، همان است که به نوح سفارش کرد و همان که به تو «ای پیامبر» وحی شد و آنچه به ابراهیم، موسی و عیسی وصیت نمود که دین خدا را «همه با هم» برپا دارید و در آن اختلاف و پراکندگی نداشته باشید.)
پیامبر اکرم(ص) نیز می فرمایند: من فارق جماعه المسلمین فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه، قیل: یا رسول الله، و ما جماعه المسلمین؟ قال: جماعه اهل الحق و ان قلوا. (هرکس از اجتماع مسلمانان دوری کند، ریسمان اسلام را از گردن خود باز کرده است. گفته شد: مراد از جماعت مسلمانان چیست؟ فرمودند: حق گرایان اگرچه در اقلیت باشند).
امام علی علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام می فرماید: اوصیک یا حسن و جمیع ولدی و اهلی و من یبلغه کتابی بتقوی الله ربکم و لاتموتن و انتم مسلمون و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا.
امام خمینی(ره) در عصر حاضر می فرماید: اسلام دستور داده و فرموده است واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا همه با هم تمام اقشار با هم، اعتصام به حبل الله، با توجه به خدای بزرگ همه باید پیش برویم، تخلف از این دستور الهی جرم است، گناه است. دستور اسلام است که همه باید معتصم به حبل الله باشیم.
ایشان همچنین می فرماید: ملت ها و دولت ها اگر بخواهند به پیروزی و هدف های اسلامی به تمام ابعادش که سعادت بشر است برسند، باید اعتصام به حبل الله کنند: از اختلافات و تفرقه بپرهیزند و فرمان حق تعالی را اطاعت کنند.
ایشان همچنین در این باب می فرمایند: این یک برکت بزرگی است که ما را و همه برادران اهل تسنن و تشیع را یکجا جمع کرده و همه مان برای اسلام می خواهیم کوشش کنیم.
علامه دکتر عبدالمتعال صعیدی استاد دانشگاه الازهر می گوید: علی ابن ابیطالب علیه السلام اولین بنیانگذار تقریب بین مذاهب است با اینکه می دانست از دیگران به خلافت سزاوارتر است ولی با ابوبکر و عمر و عثمان به مدارا رفتار کرد و از هیچ گونه کمک نسبت به آنان دریغ نفرمود.
ب) با توجه به مبانی فوق الذکر به نظر می رسد نه تنها طرح وحدت و انسجام اسلامی یک طرح استراتژیک و یکی از اصول مهم مورد توجه قرآن و سیره و سنت پیامبر(ص) و ائمه اطهار است بلکه بنا به فرموده حضرت امام خمینی که همیشه می فرمود اسلام در دو کلمه خلاصه می شود: کلمه توحید و توحید کلمه، می توان معتقد بود که اصل وحدت و انسجام اسلامی در کنار اصل توحید از مهمترین مبانی نظری و عملی جمهوری اسلامی ایران است.
ج) تئوری وحدت و انسجام اسلامی در درجه اول همه مسلمانان از فرق و مذاهب مختلف را مخاطب قرار داده است و در درجه دوم دولت های اسلامی که مقالید امور مسلمانان را در دست دارند، همچنین رهبران فکری و مذهبی، اندیشمندان کشورهای اسلامی و شخصیت های حقیقی و حقوقی جهان اسلام به ویژه رسانه های جمعی که در بین مردم از نفوذ کلمه بهره مند هستند را شامل می شود، ولی لازم است در عمل برای هریک از این مخاطبان ابزار متفاوتی جهت دستیابی به وحدت و انسجام اسلامی فراهم کرد. برنامه ریزی در این خصوص یکی از اولی ترین و ضروری ترین برن