در صنعت طیور ناگزیر ازمحافظت پرندگان علیه طیف وسیعی از بیماریها می باشیم پاسخگویی به این سوال که چرا پرندگان قادر به محافظت از خود نیستند؟ آسان نبوده وباید ابتدا از پیچیدگی سیستم ایمنی طیور آگاهی یابیم .سیستم ایمنی جوجه شامل بوریس فابریسیوس ، تیموس ، مغز استخوان ، طحال ،غده هاردین ، لوزه های سکومی ، گره های لنفاوی اولیه می باشد اعمال اصلی سیستم ایمنی به وسیله سلولهای تخصص یافته یعنی لنفوسیت ها که به وسیله سیستم رتیکولواندوتلیال حمایت می شوند انجام می شود سیستم ایمنی با سلولهای دودمان لنفوسیت ها که در خلال اولین هفته انکوباسیون کیسه زرده جنین منشا می گیرند اغاز می گردد سلولهای دودمان به تیموس و بورس فابریسیون مهاجرت میکنند این سلولها در تیموس به صورت سلولهای T و در بورس فابریسیوس به صورت سلولهای B بالغ میگردند تیموس وبورس فابریسیوس به عنوان بافتهای لنفاوی مرکزی تلقی شده و فراهم اوردنده سلولهای B و T برای سایر ساختمانهای لنفاوی می باشند 2 یا 3 روز قبل از خروج جوجه ازتخم سلولهای T شروع به ترک تیموس می کنند ازاد شدن سلولهای T از تیموس تا مرحله بلوغ جنسی ادامه می یابد سلولهای B تقریبا از روز پانزدهم انکوباسیون مهاجرت از بورس را آغاز می کنند مهاجرت اصلی سلولهای B قبل از سن 9 هفتگی به وقوع می پیوندد وفعالیت بورس قبل از بلوغ جنسی از بین می رود متعاقب فرایند بلوغ سلولهای T و B در تیموس وبورس ازهر یک از دونوع سلولهای فوق الذکر در سایر اعضا لنفاوی بذرافشانی می گردد علاوه براین هرکدام ازاین دونوع سلول در جریان خون به گردش در می ایند مقدار لنفوسیت های T و B در جریان خون به ترتیب 70 و 30 درصد می باشد .
ایمنی سلولی
سلولهای T بالغ یک سیستم شناسایی آنتی ژن رابوجود آورده و همچنین دارای توانایی ژن رابوجود آورده و همچنین دارای توانایی تولیدبرخی مواد می باشند که در ایمنی سلولی نقش مهمی ایفا می کنند درضمن ، لنفوسیت های T درفعال ساختن لنفوسیت های B دخیل هستند به دنبال عفونت سلولهای T با تولید مواد زیر به آن پاسخ میدهند :
1- سلولهای خاطره ای
2- سلولهای عمل کننده اختصاصی
3- سلولهای مهار کننده
سلولهای B بالغ تا حدود سن 8 هفتگی به مهاجرت خود از بورس به سایراعضا لنفاوی ادامه می دهند سطح سلول B در زمان خروج از بورس با آنتی بادیهای غیر اختصاصی پوشیده شده است پاسخ این
سلولها در برابر عفونت تولید دونوع سلول می باشد :
1- سلولهای خاطره ای
2- سلولهای تولید کننده آنتی بادی
آنتی بادی تولیدشده در پاسخ اولیه علیه عفونت از نوع Igm می باشد و به دنبال آن IgG تولید می شود در صورت تکرار عفونت توسط عامل عفونی مشابه عمده ترین آنتی بادی تولید شده از نوع IgG می باشد پلاسموسیت های واقع در مناطق زیرین بافتهای پوششی تولید نوع سومی از انتی بادی به نام IgA را به عهده دارند این نوع آنتی بادی درپیشگیری ازتهاجم سطحی موثر می باشد .
پاسخ ایمنی
مکانیسم پاسخهای ایمنی فقط هنگامی فعال می گردد که بافتهای میزبان توسط یک انتی ژن خارجی نظیر عفونت ویروسی یا باکتریایی مورد تهاجم واقع شود سرعت پاسخ ایمنی به تعداد دفعات مواجه شدن با انتی ژن بستگی داشته درحالی که شدت پاسخ ایمنی به کفایت ایمنی جوجه ارتباط دارد با این حال کفایت ایمنی خود به موارد زیر بستگی دارد :
1- تکامل سیستم ایمنی
2- وجود عوامل تضعیف کننده ایمنی
3- شدت عفونت
4- وضعیت تغذیه ای
5- عفونتهای مختلط
6- عفونتهای اضافه شده
7- سایر موارد
در شرایط تجارتی درگله هایی که در معرض عفونت های درمانگاهی یا تحت درمانگاهی ناشی ازموارد ذیل می باشند پاسخ ایمنی کمتراز حد مطلوب به دفعات مشاهده می گردد
1- بیماری بورس عفونی
2- سندرم سوجذب
3- عفونتهای ناشی از رئوویروس ها
4- عفونتهای ناشی از آدنوویروس ها
5- عفونت ناشی از ویروس رتیکولواندوتلیوز
6- مسمومیت با سموم قارچی
7- کوکسیدیوز
تحت شرایط ایجاد کننده استرس از قبیل گرما، سرمای شدید ، تراکم زیاد گله ، غلظت زیاد آمونیاک و نوسانات شدید جوی نیز پاسخ ایمنی کمتراز میزان مطلوب می باشد
عفونتهای مختلط رایج:
تحت شرایط تجاری ، بروز عفونت های مختلط بیش از ان که یک استثنا باشد معمولا به عنوان یک قاعده مطرح است در برخی از موارد عوامل استرس زا از طریق ممانعت نمودن از بروز پاسخ ایمنی ، قادر به مستعد نمودن از بروز پاسخ ایمنی قادر به مستعد کردن جوجه نسبت به عفونت هستند متداولترین دلائل پذیرفته شده برای بروز پاسخ ایمنی کمتر از حد مطلوب عبارتند از :
1- تخریب نسبی یاکامل سیستم ایمنی
2- هضم ضعیف مواد مغذی
3- جذب ضعیف مواد مغذی
4- اجرای بیش از حد برنامه های واکسیناسیون
5- عفونت های مختلط یا اضافه شده
6- عدم کفایت ایمنی
7- عفونتهای مزمن
8- برخی ترکیبات داروئی
برخی از بیماریهایی که از نظر اقتصادی حائز اهمیت زیاد می باشند در میان گله های طیور تجارتی حالت آندمیک دارند عوامل ایجاد کننده این بیماری ها به طور شایع در محیط مزرعه یافت می شوند و به اسانی بین گله ها انتقال می یابند بعضی ویروسها و باکتریها از طریق تخم مرغ به جوجه تازه خارج شده از تخم انتقال می یابند بعضی از عوامل عفونی ، جدا از ایجاد واگیری و مرگ و میر، به علت گرایش به سیستم ایمنی ، تضعیف کننده این سیستم می باشند .
برنامه های واکسیناسیون:
به منظور کنترل موثر بیماریهای عفونی ، انواع برنامه های واکسیناسیون اجرا می گردند با بکار بردن واکسن حاوی ویروس زنده ، عفونتی خفیف آغاز می شود که واکنش ایمنی و تولید آنتی بادی های اختصاصی را به دنبال دارد تجویز واکسنهای زنده به جوجه هایی که در دوره کمون بیماری به سر می برند و یا مبتلا به بیماری تحت درمانگاهی هستند با بروز یک واکنش شدید همراه می باشد گله هایی که بدین ترتیب تحت تاثیر قرار میگیرند نشانه های درمانگاهی اختصاصی برای نوع ویروس واکسن را بروز می دهند علاوه براین دوره عفونت به طول خواهد انجامید موفقیت یک برنامه واکسیناسیون به سطح انتی بادی مادری ، کفایت ایمنی ، عفونتهای همراه و عوامل استرس زا بستگی دارد .
ردیابی عوامل وازدگی وتلفات اولیه درگله گوشتی:
مقدمه :
نحوه برخورد باتلفات اولیه مرغداری ها ، ازمعضلات جدی این حرفه است که بعضا“ باتبعات ونتایج حقوقی ودرگیریهای مربوط بدان نیز همراه می شود . متأسفانه ، علیرغم اهمیت این مقوله ، تاکنون کار مدون ومنظمی دراین زمینه،صورت نگرفته است.به دلیل ضرورت وجودیک راهنمای عملی ، برای قضاوت صحیح درمورد منشأ وعوامل تلفات ، مقاله حاضربه عنوان ورودومقدمه ای دراین موضوع ، تقدیم می گردد بدان امیدکه جزئیات فنی این مباحث به کمک اهل نظر،تفصیل وتعمیق بیشتری پیدا کند .
روش شناسی :
بیش ازهرچیزبایدمتدلوژی مناسبی برای تحقیق وبررسی موردنظرمان داشته باشیم.این متدلوژی بایدبه گونه ای تنظیم شودکه حتی الامکان ، کلیه عوامل دخیل درتلفات اولیه راپوشش دهد.روش برگزیده این مقاله تبارشناسی(دودمان پژوهی)خواهدبود. این متدلوژی منسوب به“نیچه” وبخصوص “ میشل فوکو ” فیلسوف معروف ومعاصرفرانسوی است . تفاوت این روش با روش تاریخ شناسانه آن است که درروش تاریخی ، سابقه تاریخی مسئله ازابتدا به انتها مرورمی شودحال آنکه درروش تبارشناسی جستجو ازحال به گذشته سیرمی کند.یعنی ما گزارشی ازوضعیت موجود(ودراین مورد از تلفات غیرعادی اولیه درگله ای معین ) داریم . درمحل حضورمی یابیم وباروش تبارشناسانه ازوضعیت حال حاضر گله گوشتی گزارشی تهیه می کنیم .اگرصحت گزارش،دال برتلفات غیرعادی موردتأییدمان قرارگرفت ،آنگاه به ردیابی عوامل آن ازحال به گذشته می پردازیم وقدم به قدم به حذف عوامل غیرمؤثربرتلفات اقدام می کنیم .هدف آن است که بتدریج حلقه محاصره عامل یا عوامل اصلی را تنگتر ونهایتا“ آنها راشناسایی نمائیم .
گام اول : بررسی صحت وسقم گزارش
پس ازحضوردرمحل،اولین کار،تحقیق صحت وسقم اصل گزارش است.بارها اتفاق افتاده که مرغدار بدلیل عدم اطلاع کافی ازطبیعی بودن درصدی ازتلفات اولیه ، یا بدلایل دیگر ، دروخامت وضع گله دانسته یاندانسته مبالغه کرده است . میزان استاندارد یا طبیعی تلفات اولیه ووازدگی گله درکشور ما تاسقف 3% تعیین شده است .البته این رقم سالیانی طولانی است که مبنای قضاوت وداوری قرارگرفته وظاهرا“ بیش ازآنکه نوعی اتکا بردلایل علمی داشته باشد، عمدتا“ بدیل جنبه بخشنامه ای آن ملاک عمل قرارمی گیرد. باتوجه به ارتقاء وضعیت بهداشتی مرغداریها وسوادوآگاهی مرغداران و تولیدکنندگان جوجه ، شابسته است مقدمات تجدید نظرعلمی دراین رقم باتوجه به واقعیات جدید صنعت مرغداری فراهم گردد. نخستین گام دراین زمینه می تواند برآوردی واقعی ازآمار تلفات اولیه جوجه های تولید شده درسراسرکشورباشد.علی ایحال تاآنزمان،ناچاریم رقم 3% رامبنای کارقراردهیم
مشکل دیگر عدم توافق درمحدوده زمانی تلفات است که اغلب 7 روز ذکرشده ولی بعضا“ ده روز راواقعی ترمی دانند وبندرت هم تا15 روز راملاک قرارمی دهند.دربخشنامه های اداری تأکید برتلفات هفته اول است ولی به نظرنگارنده اگرمنشأوازدگی وتلفات عواملی غیراز بیماریهای eggborn
( عفونت ناف سالمونلا وآسپرژیلوس ) باشد.محاسبه تلفات هفته اول عادلانه است چون دراین شرایط منحنی تلفات بین روزهای 3و6 به اوج می رسدوسپس دفعتا“سقوط می نماید.امادرمورد بیماریهای egg born داوری باید باتوجه به دوره کمون ودوره خودبیماری صورت گیرد.مثلا“درعفونت ناف ناشی ازآلودگی هجری این مدت تا10 روزاول ادامه داردودرموردسالمونلوز باتوجه به اینکه اوج تلفات درهفته دوم است حداقل 15 روز بایدملاک محاسبه باشد.