مقدمه
ماشک ها ازخانواده لگومنیوز بوده و از گیاهان علوفه ای مرغوب می باشند. در این جنس حدود 150 گونه وجود دارد که تنها تعداد محدودی از آنها زراعی هستند. ماشکها می توانند به صورت مختلف از جمله چرا، علوفه خشک، سیلو و همچنین به عنوان کد سبز استفاده گردند. در مراتع میتوانآنها را به صورت خالص و یا مخلوط با غلات دانه ریزی نظیر ری گراس (علف چمنی) کشت نمود و علوفه ان در اوائل بهار چرا گردد. به طور کلی ماشکها به لگدمالی مقاوم هستند. با شبدرها، یونچه و سایر گیاهان خانواده لگومنیتوز ارزش غذایی یکسانی دارند. پروتئین آنها با توچه به مرحله ای از رشد که برداشت می شوند بین 12 تا 20 درصد متغیر است. علاوه بر آن به علت تثبیت ازت هوا در خاک سبب حاصلخیری وبهبود خاک نیز می گردد.
خصوصیات مرفولوژیکی
ماشکها گیاهانی یکساله و برخی دوساله و به ندرت چند ساله هستند. دارای فرم رویشی کم و بیشت خوابیده و بالارونده، ساقه ضعیف که ارتفاع آن بین 20 تا 200 سانتیمتر با توجه به گونه و شرایط محیطی متغیر است. باقلا (vicia faba) تنها گونه از این جنس است که به مصرف تغذیه انسان می رسد . و دارای رشد ایستاده است . در مجموع مقاومت زیادی به سرمای زمستان ندارد و در مناطق سرد به عنوان گیاهی یکساله تابستانه و در مناطق گرمتر در پاییز قابل کشت است. البته برخی از گونه ها از جمله vicia villosa مقاومت زیادی به سرمای زمستان داشته و تا حدود 18 درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل میکند برای کشت پاییزه مناسب است.
در ماشکها از هر بوته 4 تا 5 ساقه اصلی خارج می شود و در هر ساقه اصلی انشعابات فرعی وجود دارد . برگها متقابل و یا متناوب اما به هر صورت شانه ای هستند. درانتها برگ مرکب اغلب پیچکهای ساده ویا چند شاخه ای وجود دارد. که بوته ها توسط آنها به یکدیگر می چسبند. البته برخی از گونه ها از جمله vicia fabaو vicia ervilia فاقد پیچک بوده و یا دارای پیچک کوچکی می باشند. برگچه ها که به اشکال مختلف مستطیلی، تخم مرغی، نوک تیز و یا نوک فرو رفته هستند و شناسایی گونه نقش دارند. ساقه گل دهنده از قاعده به دمبرگ اصلی متصل است و معمولا 15 ساقه گل دهنده در هر بوته وجود دارد. گلها به صورت خوشه ای بوده و در محل انشعاب برگ ظاهر می شود و به رنگ سفید تا بنفش و صورتی هستند . میوه، نیام کرک دار و یا بدون کرک می باشد و دارای 1 تا 10 دانه می باشد. خصوصیات دانه و غلاف در گونه ها متفاوت است خصوصیات دانه و غلاف در گونه ها متفاوت است اما به طور کلی دانه ها تا حدودی گرد و یا بیضی شکل و غلافها طویل و فشرده هستند. روی دانه ناف وجود دارد. و وضعیتآن مشخص کننده گونه است. وزن هزار دانه به طور متوسط 28 گرم است. تشخیص برخی از گونه های موشک در مرحله رشد رویشی از یکدیگر بسیار مشکل است و تنها در مرحله زایشی توسط دانه و غلاف قابل تمیز هستند. دانه ها در گونه های مختلف دارای رنگهای مختلفی است. ماشکها دارای ریشه های عمیق و افشان می باشد.
به طور کلی با توجه به شکل برگچه، وضعیت برگها، غلاف، شکل دانه و وضعیت ناف نوع گونه رامی توان تشخیص داد. طرز تشخیص این جنس از جنس لاتیروس (lathyrus) که مشابه هستند عبارتند از: 1- در ماشکها در انتهای برگ مرکب پیچک وجود دارد. 2- در ماشکها گلبرگها در یک پایه جمع شده در حالی که در لاتیروس گلبرگها آزاد هستند.
خصوصیات اکولوژیکی
پراکندگی این گیاه در جهان قابل توجه می باشد. از جزایر هاوائی و قناری گرفته تا قسمتهای زیادی از قاره آمریکا، کانادا، حوزه مدیترانه، آسیا و خاورمیانه و قسمت کمی از اروپا مشاهده می شود.
ماشکها به آب و هوای سرد جهت رشد احتیاج دارند. در مناطقی با زمستانهای معتدل سرد رویشی خود را طی پاییز و زمستان و اوائل بهار انجام داده و در اخر بهار و یا ابتدای تابستان غلافها می رسند. در مناطق که تیغیرات درجه حرارت زمستانه شدید نباشد و یا در زمستان دارای برق هستند. برخی از گونه ها زراعی می توانند سرمای زمستان را تحمل کنند. (v.villosa, v.ervillia) اما بدون پوشش توسط برف هیچ یک از گونه های زراعی قادر نیستند حرارت زیر صفر درجه سانتیگراد را تحمل نمایند.(البته گونه های وحشی توانایی تحمل سرمای شدید زمستان را دارند.
این گیاه اغلب در ارتفاع 2000 تا 3000 متر از سطح دریا با بارندگی حدود 400 میلیمتر در مراتع و دیم زارها مشاهده می شود البته در ارتفاعات پایین تر به صورت طبیعی مشاهده و نیز کشت می گردند.
عملکرد ماشکها در شرایط دیم در ارتباط با میزان بارندگی سالیانه است. اما به طور کلی عملکرد آنها در مناطقی با بارندگی کمتر از 350 میلیمتر کاهش می یابد. امابه هر حال در این شرایط رشد خوبی نخواهند داشت.
این گیاه در دیمزارها به صورت تراکم موضعی تا حالت پوشش وسیع وجود دارد. مسئله ای که در این رابطه مورد توجه می باشد و عامل اصلی بقا این گیاه علیرغم شخم عمیق در بعضی نقاط در دیمزارها می باشد این است که ظاهرا بوته ها در سطح زمین جدا از یکدیگر قرار دارند اما در زیر زمین در عمقهای مختلف به تدریج به هم پیوسته و تشکیل ریشه واحدی را می دهند که هر چه از پایین به طرف سطح خاک می رویم ریشه های گیاهان مچاور از یکدیگر متمایزتر خواهند بود. چنین سیستم ریشه ای باعث بوجودآمدن اجتماعات موضعی متراکم گردیده است.
عملیات زراعی
ماشکها به خاک بخصوصی نیاز ندارند.اما در خاکهای با بافت متوسط رشد بهتری دارند. گون های v.dasycarpa , v.villosa در خاکهای شنی و فقیر به خوبی رشد می کنند. در مقایسه با سایر لگومها به شرایط اسیدی خاک مقاومتر می باشند. گونه v.sativa (ماشک معمولی) در خاکهای حاصلخیر وزهکشی شده رشد خوبی خواهد داشتک بذر ماشکها را می توان توسط بذرافشانو یا بذرکار ردیف کار کشت نمود. در صورت استفاده از بذرافشان بذور توسط دیسک زیر خاک منتقل می شود. عمق کاشت با توجه به بافت خاک و میزان رطوبت متفاوت است. حداکثر عمق کاشت 10 سانتیمتر است. مقدار بذر لازم با توجه به گونه و شرایط کاشت بین 20 تا 80 کیلوگرم در هکتار متفاوت است.
نحوه استفاده از ماشکها
از ماشکها می توان به صور مختلف از جمله علوفه، سیلو،چرا، کود سبز و از دانه آن چهت جیره غذایی طیور استفاده نمود. استفاده از آن به شکل کود سبز سبب افزایش عملکرد گیاهان و جینی خواهد شد. البته زمان برگرددن نبایستی تا رشد کامل ماشک به تاخیر افتد. چون تجزیه آن در خاک طول خواهد کشید و مشکل ایجاد می کند. جهت مراتع ماشکها را می توان خالص و یا مخلوط با گراسها کشت نمود. گونه های v.sativa , v.villosa جهت کشت در مراتع مناسب هستند. مرتع ماشک توسط همه نوع دام مورد مصرف قرار می گیرند. چرا باید زمانی صورت گیرد که خاک مرطوب نباشد چون در غیر اینصورت علاوه بر سفت شدن خاک توسط احشام، به علت رطوبت زیاد علوفه باعث نفع خواهد شد.
کشت مخلوط ماشک و غله
کشت مخلوط ماشک و غله را می توان به صورت سبز مورد تعلیف احشام قرار داد و کمبود تغذیه را در اواخر تابستان برطرف نمود. انجام کشت مخلوط بدلائیل زیر صورت می گیرد:
- مخلوط گراس با لگوم سبب افزایش پروتئین علوفه حاصل می گردد.
- گونه هایی که ارتفاع و سیستم ریشه ای متفاوت دارند بهترین استفاده از خاک، رطوبت و نور خواهند کرد.
_ پوشش کامل خاک در کشت مخلوط خطر فرسایش راکاهش می دهد.
_ در کشت مخلوط از خسارت آفات و بیماریها کاسته می شود.