چکیده:
یونجه (medicago sativa L.) بدلیل دارا بودن علوفه با کیفیت و امکان تولید آن در شرایط کمبود آب مورد توجه قرار گرفته است. در این آزمایش چهار رقم یونجه از نظر مقاومت به تنش کمبود آب مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور آزمایشی بصورت اسپلیت پلات (کرتهای خرد شده) با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال زراعی 1384 انجام گرفت. تیمارها شامل 3 دور آبیاری (7، 14 و 21 روز) به عنوان فاکتور اصلی و چهار رقم یونجه (یزدی، بمی، نیکشهری و همدانی) به عنوان فاکتور فرعی بودند. گیاهان 40 روز پس از کاشت در شرایط مطلوب آبیاری قرار گرفتند و پس از آن تیمارهای آبیاری اعمال شد. نتایج آزمایش نشان داد که ارقام از نظر تحمل به خشکی با هم اختلاف معنی دار داشتند (1P>%). بالاترین عملکرد مربوط به رقم یزدی با میانگین تولید 4885 کیلوگرم در هکتار وکمترین عملکرد مربوط به رقم نیکشهری با میانگین تولید 3153 کیلوگرم در هکتار بود.
واژه های کلیدی: یونجه، تنش خشکی، رقم، دور آبیاری.
مقدمه:
یونجه (Medicago Sativa L.) یکی از مهمترین گیاهان علوفه ای کشور است و اهمیت زیادی در تغذیه دامها و افزایش فرآورده های دامی دارد. این گیاه نیاز آبی بالایی دارد و سیستم ریشه ای گسترده و عمیق آن از عوامل موثر در مقابله با خشکی است. کوچکی و ریاضی (3) حداکثر ماده خشک یونجه را از ارقام یزدی، مائوپا و الیونیکو در شرایط آب و هوایی مشهد بدست آوردند. در آزمایش دیگری نشان دادند که ارقام ایرانی قره یونجه و همدانی از بعضی جنبه ها قابل قیاس با ارقام خارجی هستند و عملکرد رقم همدانی بیشتر از سایر ارقام مورد مطالعه است (3). ولی زاده و خوئی (4) ارقام قره یونجه و همدانی را در شرایط تبریز برتر از ارقام دیگر معرفی کردند. یزدی صمدی (5) در بین 24 رقم داخلی و خارجی در کرج، یونجه کرمان و دو نمونه دیگر از یونجه بمی را برتر از بقیه معرفی کرد. بحرانی و ایزدی فر(1) اعلام کردند که ارقام بمی، همدانی و زمرد شیراز بهتر از ارقام دیگر در منطقه شیراز هستند. رستمی(2) مقاومت به خشکی 93 رقم یونجه را در کرج بررسی و با استفاده از شاخص حساسیت نتیجه گرفت که در شرایط تنش شدید بجز رقم 2198 قزاقستان بقیه ارقام در یک گروه قرار می گیرند و تمایز بین ارقام در تنش متوسط، بیشتر ظهور می یابد.
مواد و روشها:
به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی روی برخی از ارقام یونجه آزمایشی در قالب طرح اسپلیت پلات با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال زراعی 1384 طراحی و اجرا گردید. تیمارها شامل 3 دور آبیاری (7، 14 و 21 روز) به عنوان فاکتور اصلی و چهار رقم یونجه (یزدی، بمی، نیکشهری و همدانی) به عنوان فاکتور فرعی بودند. بذر ارقام مورد آزمایش در کرتهائی به ابعاد 5/1*4 متر بوسیله دست و بصورت کاملا یکنواخت پخش گردید. فاصله های بین بلوکها و کرتها سه متر در نظر گرفته شد. عملیات کاشت در تاریخ 6/2/84 انجام گردید. پس از کاشت مزرعه به مدت 40 روز بطور مطلوب آبیاری و سپس تیمارها اعمال گردید. در مرحله تقریبی 50% گلدهی برداشت از یک متر مربع وسط هر کرت انجام گردید و عملکرد علوفه تر و عملکرد ماده خشک محاسبه شد. قبل از برداشت نیز ارتفاع بوته اندازه گیری شد. داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و مقایسه میانگین ها نیز با استفاده از آزمون دانکن انجام گرفت.
نتایج و بحث:
تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تیمار دور آبیاری اثر معنی داری در سطح یک درصد بر صفات مورد مطالعه داشته و همچنین اختلافات بین ارقام مورد مطالعه نیز در سطح یک درصد معنی دار شده است. مقایسه میانگین ها به روش دانکن نشان داد که بین دور های آبیاری از نظر عملکرد علوفه تر اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد وجود داشت، بدین صورت که دور آبیاری 7 روز با عملکرد 1/16 تن در هکتار اختلاف معنی داری با بقیه داشت. بیشترین عملکرد ماده خشک ( 2/5 تن در هکتار) نیز متعلق به دور آبیاری 7 روز بود که با بقیه تیمارها اختلاف معنی داری داشت. تجزیه واریانس داده های مربوط به ارتفاع بوته نشان داد که علاوه بر اثرات اصلی تیمارها، اثرات متقابل تیمارها نیز معنی دار شده است. مقایسه میانگین ارتفاع بوته ها نشان داد که با افزایش دور آبیاری از 7 به 21 روز ارتفاع بوته به طور معنی داری کاهش می یابد. مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه در مورد ارقام به روش دانکن نشان داد که ارقام از نظر عملکرد علوفه تر، عملکرد علوفه خشک و ارتفاع بوته دارای اختلاف معنی دار دارند.