تحقیق مقاله ویژگی های طبیعی خراسان

ویژگی های طبیعی

موقعیت و وسعت

استان خراسان وسیعترین استان کشور می‌باشد که در مختصات جغرا فیایی 30 درجه 21دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی گسترش یافته است . وسعت این استان 248000 کیلومتر مربع و تقریباً 65% مساحت ایران را به خود اختصاص داده است . استان خراسان از شمال و شمال شرقی به ترکمنستان، از شرق به افغانستان، از جنوب به استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان، از غرب شمال غرب به استانهای یزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود می‌شود. استان خراسان با ترکمنستان 700 کیلومتر و با افغانستان 419 کیلومتر مرز مشترک دارد.

اقلیم (آب و هوا)

در استان خراسان به دلیل گستردگی، اقلیم های متفاوتی را می‌توان مشاهده کرد. بر اساس مطالعات انجام گرفته چهار نوع اقلیم کلی در استان خراسان به شرح زیر وجود دارد:

-آب وهوای سرد استپی: این نوع اقلیم در نواحی مرتفع استان (ارتفاعات آلاداغ و بینالود)مشاهده می‌شود.

-آب وهوای مدیترانه ای: این نوع اقلیم بیشتر در مناطق بجنورد، قوچان، شیروان، نواحی جنوبی بینالود، ارتفاعات کپه داغ، هزار مسجد و قسمتی از مشهد وجود دارد.

آب وهوای نیمه بیابانی ملایم: این نوع اقلیم معمولاً در نواحی شمالی خراسان مرکزی و نواحی جنوبی دیده می‌شود که مهمترین ویژگی آن تغییر در درجه حرارت است.

آب و هوای گرم وخشک بیابانی: این نوع اقلیم بیشتر در نواحی جنوبی استان خراسان دیده می‌شود و 50 درصد از مساحت استان خراسان را به خود اختصاص داده است.

به طور کلی دلیل اصلی تغییرات آب و هوایی استان خراسان وجود جریان های هوای مختلفی است که از غرب،شمال غرب وشمال شرق وارد استان می‌شوند این جریان های هوا شامل موارد زیر می‌باشد:

جریان پرفشار سیبری: این توده هوا از اواخر فصل پائیز تا اوایل فصل بهار از شمال شرق وارد کشور می‌شود وشمال استان خراسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد وبه شدت دما را پائین می‌آورد و باعث ریزش برف می‌شود.

جریان مدیترانه ای: این توده هوا مناطق شمالی و قسمتی از شمال غرب خراسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. به طور کلی منشاء این جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است. این توده هوا دارای رطوبت بسیار زیاد می‌باشد و اکثر بارش های غرب استان ناشی از این توده هوا است.

توده هوای بیابانی: منشاء این توده هوا کویر عربستان می‌باشد که نقش مهمی در افزایش دمای استان دارد. توده هوای بیابانی نه دلیل فقر رطوبت هیچ گونه بارندگی در استان ایجاد نمی‌کند و معمولاً با گرد و غبار همراه می‌باشد.

میزان نزولات جوی در استان خراسان متفاوت می‌باشد. در شمال غرب . شمال استان نزولات جوی به مراتب بیشتر از جنوب است. به طوری که میزان نزولات جوی در حوضه آبریز اترک به 800 میلیمتر در سال و در ایستگاه فردوس به کمتر از 30 میلیمتر می‌رسد. بر اساس مطالعات انجام شده در سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت بیشترین نزولات جوی را در استان خراسان داریم و معمولاً در ارتفاعات بیش از 2000 متر به خصوص در شمال استان، نزولات بصورت برف است.

بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی استان خراسان، بادهای گوناگونی نیز آن را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند، که مهمترین آن بادهای شمال و شمال شرقی، بادهای غربی،بادهای جنوبی و کویری، بادهای 120 روزه و...است.

منابع آب

استان خراسان را می‌توان با توجه به شرایط هیدرولژیکی به 6 حوضه آبریز تقسیم کرد. هر یک از این حوضه ها دارای رفتار و شرایط هیدرولوژی خاص خود می‌باشند، که با حوضه مجاور تفاوت دارد. این 6 حوضه آبریز عبارتند از:

1 – حوضه آبریز رودخانه اترک                         2 – حوضه آبریز کویر قره قوم

3 – حوضه آبریز کویر مرکزی ایران                             4- حوضه آبریز کویر نم          

5 – حوضه آبریز نمک زارهای شرق استان           6- حوضه آبریز کویر لوت        

در ادامه به توضیح مختصر هر کدام از این حوضه های آبریز می‌پردازیم:

حوضه آبریز رودخانه اترک

آبهای سطحی این حوضه شامل رودخانه متعددی است که در زیر به مهمترین آنها اشاره می‌شود:

رودخانه مادرسو: این رودخانه از ارتفاعات کوه «کورخود» سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از مرکز دشت به جنگل گلستان می‌ریزد، این رودخانه در حواشی روستای چشمه خان جریان دارد.

رودخانه اترک علیا: این رودخانه از نه هم پیوستن تعدادی سر شاخه و مسیلها به وجود می‌آید که از شرق به غرب و در موازات ارتفاعات حاشیه دشت، جریان می‌یابد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه بالغ بر 5835 کیلومتر مربع بوده که متوسط حجم سالانه آب این رودخانه تا محل خروجی دشت حدود 75 میلیون متر مکعب گزارش شده است.

رودخانه تبرک: این رودخانه از ارتفاعات « الله اکبر » سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دره های آهکی به دشت قوچان وارد می‌شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 560 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود میلیون متر مکعب است.

رودخانه چناران: این رودخانه به رودخانه فیروزه می‌ریزد. وسعت حوضه آبریز آن 1434 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه جریان آب در آن 14 میلیون متر مکعب است.

رودخانه فیروزه: این رودخانه از ارتفاعات جنوب غرب دشت بجنورد سر چشمه میگیرد و پس از وارد شدن رودخانه چناران به آن به رودخانه اترک می‌ریزد. وسعت حوضه آبریز آن 208 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 19 میلیون متر مکعب است.

رودخانه اترک: مهمترین جریان سطحی این حوضه آبریز، رودخانه اترک است که متوسط حجم جریان سالانه در این رودخانه 350 میلیون متر مکعب می‌باشد. منشاء اصلی این رودخانه چشمه های کارستی است.

رودخانه قره چای: این رودخانه از ارتفاعات کوههای شمال شیروان شروع می‌شود و در حواشی روستای نجف آباد به اترک می‌ریزد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه تا محل ورود به اترک 1900 کیلومتر مربع می‌باشد.

رودخانه دربند: این رودخانه از ارتفاعات کوه « کورخود » سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دشت در محل « پیش قلعه »به اترک می‌ریزد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 1023 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 9 میلیون متر مکعب اندازهگیری شده است.

از دیگر رودخانه‌های این حوضه می‌توان به رودخانه‌های درکش، سومبار،چندیر،خرتوت، شیرین دره و...اشاره کرد.

حوضه آبریز کویر قره قوم

تعداد رودخانه‌های این حوضه در مقایسه با سایر حوضه‌ها نسبتاً زیاد است. آب اغلب  این رودخانه‌ها به مصرف کشاورزی و شرب می‌رسد. برخی از این رودخانه‌ها در مواقع سیلابی از کشور خارج می‌شوند. در زیر به برخی از رودخانه‌هایی که در این حوضه جریان دارند، اشاره می‌شود:

رودخانه رادکان: این رودخانه از ارتفاعات « قره لکه » و « مریجگان » شروع و در حواشی روستاهای رادکان و مغان وارد دشت مشهد می‌شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 239 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن 16 میلیون متر مکعب گزارش می‌شود.

رودخانه طرق: این رودخانه از ارتفاعات جنوبی شهرستان مشهد سرچشمه می‌گیرد و در حواشی روستای طرق وارد دشت مشهد می‌شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 144 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 22 میلیون متر مکعب است.

رودخانه سنگ بست: این رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقی شهرستان مشهد شروع و پس از عبور از دشت سرجام به رودخانه کشف رود ملحق می‌شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 1347 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 24 میلیون متر مکعب می‌باشد.

هریرود: این رودخانه از کوههای افغانستان سرچشمه می‌گیرد و در شمال شرق تایباد وارد ایران می‌شود و به سمت کویر قره قوم جریان می‌یابد. متوسط حجم سالانه آب آن 850 میلیون متر مکعب گزارش شده است.

رودخانه درونگر: این رودخانه از ارتفاعات آهکی جنوب و غرب منطقه درگز سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از غرب و شمال شهر درگز وارد ترکمنستان می‌شود. متوسط حجم سالانه آب آن 4 میلیون متر مکعب است.

جام رود: رودخانه جام رود زهکش اصلی منطقه دشت تربت جام- فریمان است که از به هم پیوستن چندین سرشاخه بوجود می‌آید، و پس از مشروب کردن دشت فریمان و تربت جام در محل «دوآب» به هریرود می‌ریزد. متوسط حجم سالانه آب این رودخانه در محل ایستگاه حدود 18 میلیون متر مکعب گزارش شده است.