چینگ زای تانگ
لوچای گوید:
در میان آنانی که به نقاشی می‌پردازند. برخی در پی کار استادانه اند و برخی سادگی را ترجیح می‌دهند. نه پیچیدگی به خودی خود ونه سادگی هیچکدام کافی نیستند.
برخی می‌خواهند چست و چالاک باشند و برخی دقت حاصل از کوشش بسیار را ارج می نهند نه چستی و چالاکی و نه دقت و وسواس هیچکدام کافی نیستند.
برخی برای روش ارزش بسیار قائلند، در حالی که دیگران مباهات می‌کنند که به روش تن نمی‌دهند. بی‌روش بودن اسف انگیز است اما وابستگی کامل به روش هم بد است.
اول باید آموخت که در قواعد وفادارانه نظر کرد پس از این، قواعد را بنابر اندیشه و توانایی خود تغیری داد نهایت همه روشها این است که به نظر آید هیچ روشی نداری.
این امر در میان استادان متفاوت بود. (کای-جی) انگ کانگ رنگ را کم و افشان می‌زد و به نظر می‌آمد که گلها و علفها از دستان او می‌رویند. هان گان که تابلوی اسب زرد او یگانه است عادت داشت پیش از نقاشی عبادت کند و قلم موی او سرشار از الهام بود بنابراین در مرحله بعدی، فرد می تواند استفاده از روش را برگزیند یا چنان نقاشی کند که گویی روشی ندارد.
اما نخست باید سخت کار کرد قلم مو را بارها و بارها در مرکب فرو برد و سنگ مرکب را خرد و ریز کرده ده روز را صرف نقاشی یک نهر و پنج روز را صرف نقاشی یک صخره کرد. بعد از این ممکن است تلاش کنی که منظره‌ای را در جیالنگ نقاشی کنی. لی سو سیون ماهها به نقاشی آن منظره پرداخت، اما وو دائو-زه در یک غروب آن را نقاشی کرد. بنابراین، در مرحله بعدی شاید فرد آرام و دقیق حرک/ت کند یا چست و چابک باشد.
اما نخست باید آموخت که پنج قله را در تفکرات خود در نظر داشت بر کل یک ورزامتمرکز نشو هزاران جلد را مطالعه کن و مسافتهای بسیار را طی کن. سدها و موانعی را که دورنگ و جیو طرح کرده اند بشناس و مستقیم به سراغ عمارتهای گو و جنگ برو. از نقاشی نی یون – لین به سبک یو چنگ پیروی کن: زمانی که او نقاشی می کرد کوهها سربلند می‌کردند و چشمه‌ها می‌جوشیدند آبهای زلال روان می شدند و جنگلها گسترده و تنها می شدند شبیه گوشو سیان باش که با یک ضربه قلم بابادکی را با ریسمانی چند صد متری نقش می زد و کوچک و بزرگ را به سهولت یکسان نقاشی می کرد- برجها و ساختمانهای چند طبقه را به همان آسانی نقاشی می کرد که موی ورزاها و نخ کرم ابریشم را بدین سال در مرتبه ای بالاتر هم کار استادانه پذیرفتنی است و هم کار ساده.
اگر می خواهی در قید روش نباشی، روش را بیاموز. اگر می خواهی آسوده باشی. به سختی کار کن اگر در جست‌و جوی سادگی هستی، در پیچیدگی استاد شو.
در نهایت شش ا صل وجود دارد، شش اساس، شش ویژگی، سه عیب و دورازده چیز که باید از آنها اجتناب کرد چگونه می توان به آنها بی‌اعتنا بود؟
یادداشتی در باب هجده بنیان، معیار و قاعده
شش اصل(لوفا)
سیه هو در دوره چی جنوبی (479-501) گفته است:
جریان چی (دم، روح، نیروی حیاتی آسمان) حرکت زندگی را ایجاد می کند.
قلم مو ساختار را خلق می کند.
متناظر باشیء صورت آن را طراحی کن.
متناظر با ماهی شی رنگ را باه کار ببر.
ترکیب بندی را با استفاده از عناصر در مکان حقیقی‌شان سامان ده.
در کپی برداری سعی کن تا ذات قلم گیری و روشهای استاد را منتقل سازی.
(لوچای به نقل از یکی از مکاتب فکری می‌افزاید:)
همه این اصول به جز اصل اول را می توان تا رسیدن به کمال حقیقی آموخت و تمرین کرد. [اما] (برای توانایی بر آشکار ساختن وجوه) چی در سیر و دگرگونی دائمی اش فرد باید با موهبت این توانایی زاده شود.
شش اساس (لویائو) و شش ویژگی (لوچانگ)[1]
لیودائو- چون در دوره سونگ گفته است:
اساس نخست: عمل چی و اثر قدرتمند قلم مو دست در دست هم دارند.
اساس دوم: طرح اصلی باید مطابق با سنت باشسد.
اساس سوم: ابداع و تازگی نباید باعث غفلت از لی (بنیادها یا ذات) اشیاء شود.
اساس چهارم: اگر رنگ به کار برده میشود باید پرمایه باشد.
اساس پنجم: قلم‌مو را باید زه ژان (خود انگیخته) کنترل کرد.
اساس ششم: از استادان بیاموز اما از خطاهایشان اجتناب کن.
ویژگی اول: نمایش قدرت ضربه قلم به همراه کنترل خوب قلم.
ویژگی دوم: بهره داشتن از سلامت و سادگی به همراه فرهیختگی و ظرافت در ذوق.
ویژگی سوم: بهره داشتن از لطافت در مهارت به همراه دقت در اجرا.
ویژگی چهارم: نشان دادن اصالت و ابداع حتی تا درجه غرابت، بدون تخلف از لی اشیاء،
ویژگی پنجم: ترسیم فضا بدون آنکه کاغذ یا ابریشم را لمس کنی و در عین حال توانایی بر انتقال تغییرات کوچک رنگ،
ویژگی ششم: به دست دادن عمق و فضا در سطح صاف تصویر.
سه عیب (سان بینگ)[2]
کوجو سیو در دوره سونگ گفته است:
سه عیب وجود دارد که همه مرتبط به نحوه حرکت دادن قلم مو هستند.
عیب نخست را «تخت بودن» (پان) گویند که اشاره دارد به خشکی یک مچ ضعیف و کندی قلم مو، اشکال اشیاء یکنواخت ولاغر می شوند فاقد بعد و سختی‌اند.
عیب دوم را «خمیده بودن» (کو) گویند و اشاره دارد به حرکت سنگین قلم مو که ناشی از تردید است. قلب و دست با هم هماهنگی ندارد. در طراحی قلم در دست راحت نیست.
عیب سوم را «گره دار بودن» (جیه) گویند که اشاره دارد به گره دارای قلم مو هنگامی که به نظر می آید قلم مو در جایی بسته شده و قادر به حرکت آزادانه نیست قلم مو فاقد انعطاف است.
دوازده چیزی که باید از انها اجتناب کرد (شی ئرجی)
ژائو زه ژان در دوره یوان گفته است.
نخستین چیزی که باید از ان اجتناب کرد ترکیب بندی شلوغ و بد چینش است.
دوم این است که دور و نزدیک به وضوح متمایز نشده باشند.
سوم، (کشیدن) کوهها بدون چی، ضربان حیات، است.
چهارم، (کشیدن) آب بدون مشخص ساختن منشا آن.
پنچم، (کشیدن) صحنه‌ها بدون اماکنی که طبیعت دسترسی به آنها را ناممکن کرده باشد.
ششم، (کشیدن راهها بدون اشاره به آغاز و انجام آنها.
هفتم، (کشیدن) سنگها و صخره‌ها با یک رو.
هشتم، (کشیدن) درختان با کمتر از چهار شاخه اصلی.
نهم، چهره‌هایی که به نحو غیر طبیعی بدجلوه‌اند.
دهم، ساختمانها و عمارتهایی که در جای نامناسب واقع شده اند.
یازدهم، کشیدن جو و فضایی که درآن تاثیرات مه و هوای صاف اعمال نشده باشد.
دوازدهم، به کار بردن ناروشمند رنگ،
سه طبقه (سان پین)[3]
سیا ون- ین می گوید:
چی یون شنگ تانک (جریان چی حرکت زندگی را ایجاد می کند [اصل اول]) اصل آسمان است وقتی این اصل از طریق نقاش اعمال می شود نتیجه حاصله در نقاشی او غیر قابل وصف است و نقاش را می توان به طبقه شن (الوهی ) متعلق دانست.
زمانی که اثر قلمی دارای نظمی عالی است رنگها مناسبند و بیان روشن و هماهنگ است نقاش در طبقه میائو (شگفت و عمیق) جای دارد.
زمانی که اثر قلمی دارای ظمی عالی است. رنگها مناسبند و بیان روشن و هماهنگ است نقاش در طبقه میائو (شگفت وعمیق ) جای دارد.
زمانیکه صورت محقق و قواعد به کار بسته شده اند نقاش جزو طبقه ننگ (توانا و کامل) است.
لوچای می افزاید:
مطالب بالا خلاصه این طبقه بندی است اما جوجینگ جن (ملقب به جینگ یوآن) در دوره تان طبقه ی (خودانگیخته و فوق االعاده) را بالای این سه طبقه قرار دارد. فو هم این منطقه را بالای طبقات شن و میائو جای داد. این نظم مبتنی بر طبقه یندی جانگ ین- یوآن بود که می گفت: «اگر نقشی فاقده زه ژان (خودانگیختگی و تماماً طبیعی بودن)» باشد به طبقه شن فرو می افتد و اگر نقشی در طبقه میائو قرار نگیرد. در میان آثاری جای داد که به نحو آگاهانه اجرا شده اند.
سخنان جانگ یقیناً غریبند. هنگامی که نقشی در طبقه شن یا میائو جای می گیرد یقیناً در نهایت خویش است زیرا چگونه ممکن است این نقش فاقد زه ژان یعنی کیفیت خودانگیختگی یا طبیعی بودن باشد. یقیناً طبقه یی را باید جدای از سه طبقه قرار دارد. اما بدون احتساب توانایی و آگاهی چگونه می توان از ارزشهای طبقات میائو و ننگ سخن گفت؟ می توان چنان در گیر جزئیات شد که نقشد حقیقی از میان برود صرفا سخن پردازی در میان بماند افزون بر این نقاشان و نقشها به غلط طبقه بندی شوند مثلا خ ود من در هیچ کدام از این طبقات جای ندارم.
[1] نقل شده از اثری از اوایل قرن یازدهم در باب زندگینامه نقاشان پنج سلسله و ادوار سونگ شمالی، منتسب به لیو دائو- چون، مورخ و منتقد هنر تجدید چاپ شده دروانگ شی هوایوان و دیگر جنگلهای عمده این دو دسته از معیارها به عنوان جرح و تعدیلات شش اصل در جلد دوم، فصل دوم مورد بحث قرار گرفته اند.
نقل شده از رساله کو متعلق به اوایل قرین یازدهم که یکی از تاثیر گدارترین آثار دوره سونگ است. متن چینی وترجمه آن به همراه یادداشتهای مفید در کتاب ساپر (Soper) تجربیات کو-ژو-سو در نقاشی آمده است فهرست جینگ هائواز عیوب نقاشی (ترجمه شده در سیرن (Siren) تاریخ نقاشی چینی آعازین، جلد اول، ص124) تقسیم میشود به عیوبی که مربوط به صورت و شکل انمد و عیوبی که به اینها مربوط نیستند عیوب دسته نخست این امور را شامل می شوند : گلها و درختها در ناهماهنگی با فصل، بزرگتر بودن اشخاص نسبت به ساختمانها، مرتفع بودن درختان نسبت به کوهها و پلهایی که به کناره‌ها اتکا ندارند (نظیر نکتاب مطرح شده در دوازه چیز مورد اجتناب). جینگ هائو عیوب دسته دوم را فقدان روح و نبود هماهنگی می‌داند[2]
[3] امور نهم و دهم بر تناسبی تاکید دارند که ریشه در طبیعی بودن دارد و در هماهنگی اجزا کل نقاشی سهیم است همچون امور پیشین این هماهنگی به معنای نمادین هماهنگی آسمان و زمین یا نظم و طرح طبیعت یعنی دائواست. چهره ها و اشخاص نه تنها نباید با جلوه باشند بلکه باید در حال عمل نشان داده شوند و موضع حال آنها باید همخوان با بای نقاشی و بدین سان همخوانی با نظم طبیعت باشد اشخاص معمولا تنها و در حال تامل هستند و از صحنه اطرافشان لذت می برند. مکان و جهت آنها معمولا توجه را به سمت کوه وآبشار و درخت جلب می کند آنها هیچ گاه در تعارض با طبیعت نمایش داده نمی شوند. بلکه همواره در حال احترام یا سپاسگزاری آیینی به طبیعت هستند. ساخته‌های انسان: خانه‌ها، کوشکها، پلها ، آسیابها یا قایقها، هیچ گاه دیگر عناصر تصویر را نمی پوشاند بلکه سهمی در مضمون اصلی تصویر دارند که عمولا وجهی از طبیعت است و نه فعالیت انسان تحت اللفظی: «فقدان هماههنگی میان امواج ابرها و امواج آب» بنگرید به شرح تصویر 90، کتاب صحره‌ها. یک طبقه‌بندی سنتی که از معیارهای مربوط به خوشنویسی اخذ شده است. لوچای این طبقه‌بندی را از جنگی متعلق به قرن چهاردهم (تالیف سیا ون – ین شرح می دهد که عمدتا بازگویی نوشته های پیشین در باب نقاشی است. سه تقریر برجسنه (این طبقه‌بندی ) در شرح لوچای آمده‌اند.