چکیده :
در هر نظام سیاسی ، فرایند سیاست از توانمندی و قدرت تصمیم گیری ساختار های درونی نظام شکل می گیرد . شناخت آسیبهای امنیتی سیاست خارجی موجب می شود تا در مواجه با چالشهای سیاسی موجود در صحنه بین المللی با دیدی باز و اقدامی به موقع به حل مسائل بپردازیم ؛ و موجبات تحکیم امنیت ملی خویش را فراهم سازیم .
با توجه به مسائل فوق سوال اصلی این پژوهش این است که :
مهمترین منابع تهدید امنیتی ج . ا . ا د حوزه سیاست خارجی چیست ؟
پژوهشگر سعی بر آن دارد تا با ارائه این فرضیه آمریکا در سطح بین المللی و اسرائیل را در سطح منطقه ای از مهمترین منابع تهدید امنیتی سیاست خارجی ج . 1 . ا معرفی نماید .
پژوهشگر با طرح سوالهای فرعی
1-راهکارهای مقابله با تهدید آمریکا چه می باشد؟
2-علت حمایت ایران از گروههای جهادی در فلسطین چیست؟
3-جهانی شدن چه تأثیری بر امنیت خارجی ایران دارد؟
و با پاسخگویی به این مسائل به دنبال راهکارهای مطلوب جهت مقابله با تهدیدات امنیتی ایران بپردازد .
روش تحقیق در پژوهش حاضر ، زمینه ای می باشد .
کلید واژه : امنیت ، سیاست خارجی ، استراتژی ، روابط بین الملل ، جهانی شدن
کلید واژه معادل لاتین :
security , foreignpolicy , strategy , International relations , Golbalization
مقدمه :
سیاست خارجی همچون دیپلماسی واژه ایست که دارای تاریخی غنی است . در میان آثاری از توسیدید ، سپس ماکیاول و آنگاه گووسیوس نشانی از سیاست خارجی به چشم می خورد .
در کنار توسعه علوم مربوط به روابط بین الملل و با مطرح شدن اقتصادی سیاسی بین المللی ، سیاست خارجی نیز بعنوان بخشی از روابط بین الملل به توسعه خود ادامه داد.
کتابهای کلیدی همچون ایجاد سیاست خارجی ، از ژوزف فرانکل و قربانیان فکر گروهی از ایروینگ جانیس و بوراشتهای درست و نادرست سیاست بین الملل از رابرت جرویس راه را برای تفکر و تدقیق بیشتر در زمینه سیاست خارجی بوجود آورند .(1)
مطالعات مربوط به سیاست خارجی در ایران به قبل از انقلاب به مرکز مطالعات عالی بین الملل بر می گردد و پس از انقلاب و با تأسیس دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل ادبیات مربوط به سیاست خارجی در جامعه گسترش یافت .
اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
مهمترین منبع برای شناخت اهداف سیاست خارجی ایران ، قانون اساسی ج . ا . ا می باشد . و مجموعه اصول حاکم بر سیاست خارجی با توجه به قانون اساسی عبارتند از
اول : تفوق حاکمیت ملی در اعمال سیاست خارجی
دوم : ائتلاف و همزیستی بین المللی که به موضوع برقراری روابط و همکاری کشورها با یکدیگر و راهکارهای ائتلاف و همبستگی جهانی اشاره دارد .
سوم : حمایت های انسان دوستانه در سطح بین الملل است که ایران بعنوان یکی از اعضای جامعه جهانی متعهد به اعمال چنین سیاستهایی است .
مجموع اهداف سیاست خارجی ایران با بررسی قانون اساسی موارد زیر است :
سعادت انسان در کل جامعه بشری - استقلال کشور ، ظلم ستیزی و عدالت خواهی و طرد نظام سلطه در جهان و حمایت از مبارزه مستضعفین ، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان ، ائتلاف و اتحاد ملل مسلمان و وحدت جهان اسلام و نیز دفاع از حقوق مسلمانان جهان ، نفی هر گونه ستم‌گری و ستم کشی و نفی هر گونه سلطه گری و سلطه پذیری و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر ، طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب و حفظ تمامیت ارضی و نیز نفی و اجتناب از پیمانهایی که موجب سلطه بیگانه بر منابه طبیعی و اقتصاد کشور ، فرهنگ وارتش گردد .
ساختار تصمیم گیری در سیاست خارجی ج . ا . ا .
در جمهوری اسلامی ایران گروههای سیاسی ،فرهنگی ، مذهبی و اقتصادی وجود دارند که در اعمال سیاستهای متخذه ارگانهای رسمی ذی نفوذ بوده و عکس العمل نشان می دهند .
از جمله می توان از بیوت آیات عظام ، اتمه جمعه ، احزاب سیاسی ، جامعه روحانیت مبارز ، مجمع روحانیت مبارز ، نهادهای انقلاب حوزه های علمیه ، رسانه ها و بویژه مطبوعات را نام برد . اما تصمیم گیری در سیاست خارجی دارای سلسله مراتب و نظام معینی است . تدوین سیاست خارجی در ایران و اجرای آن عمدتاً در حوزه اختیارات رهبری ، قوه مقننه و قوه مجریه است که هر کدام دارای اختیارات محدود در این زمینه می باشد :
مقام رهبری ، ریاست جمهوری ، هیأت دولت ، مجلس شورای اسلامی ، شورای عالی امنیت ملی ، شورای نگهبان ، مجمع تشخیص و قوه قضائیه (بطور غیرمستقیم)
پروسه تصمیم گیری در سیاست خارجی
بطور کلی دو دیدگاه راجع به سیاست خارجی ج . ا . ا وجود دارد که ریشه در دیدگاه این دو گروه نسبت به حکومت ایران و آنهم خود به اساس نگرش به حکومت از دیدگاه اسلامی و یا ایرانی دارد .
گروه اول هویت اصلی ج . ا . ا را برخاسته از انقلاب اسلانی با هدف بازگشت به ارزشهای اسلامی می دانند . این دسته برای بقای نظام پیشنهاد می نمایند(1)
1-حفظ توده های مسلمان در کشورهای اسلامی 2-ایجاد روابط نزدیک با کشورهای اسلامی 3-اجتناب از مذاکره با آمریکا
گروه دوم : بر این باورند که ایران یک ملت - دولت مانند دیگر واحدهای سیاسی در جهان امروزی است .(3)
عوامل تهدید امنیت ملی در حوزه سیاست خارجی
منابع ناامنی ایران هم داخلی هستند و هم خارجی که سطح خارجی به دو سطح منطقه ای و بین‌المللی تقسیم پذیر تواند بود . این سطوح رابطه دو سویه دارند و در بسیاری از مواقع ، سطح منطقه ای به شدت از سطح بین المللی متأثر می باشد . (حضور امریکا در افغانستان ، عراق و خلیج فارس) با این حال مسائل منحصراً منطقه ای نیز وجود دارد که منابع بین المللی بدان دامن می زنند (اختلافات میان کشورهای منطقه) .(4)
سطح داخلی و بین المللی تهدید علیه ج . ا . ا هر یک دارای چهار بعد می باشند که عبارتند از :
1-بعد اقتصادی 3-بعد نظامی
2-بعد سیاسی 4-بعد فرهنگی
این چهار بعد هم دارای روابط متقابلی هستند . برای مثال ، دستیابی به اهداف سیاسی مستلزم پشتوانه بالای اقتصادی است .
منابع تهدید ایران در سطح بین المللی
شناخت نظام بین الملل و درک قواعد بازی در آن از عناصر مهم سیاست خارجی کشورها برای رسیدن به اهداف موردنظر و تأمین امنیت ملی می باشد . در این میان عوامل تأثیرگذاری بر سیاست خارجی کشورها ، ساختار نظام بین الملل است که بدون توجه به آن سیاست خارجی هیچ کشوری نمی تواند موفق باشد .(5)
در سطح بین الملل آمریکا یکی از مهم ترین منابع تهدید امنیتی ایران است . در این زمینه بسیاری از پژوهشگران و نخبگان سیاسی ،امریکا را تهدیدی برای امنیت ملی ایران قلمداد می کنند . دکتر پیروز مجتهدزاده معتقد است که آمریکا منافع حیاتی ایران را در همه مناطق تهدید می کند .(6)
باید گفت که تهدید بین المللی امریکا ، از نقش این کشور در نظام بین المللی کنونی ناشی می‌شود؛ و خواهان تحمیل خواسته های خود بر کشورهای مختلف می باشد . در این بین ایران در یکی از مهم ترین ، استراتژیک ترین و حیاتی ترین حوزه های علائق امریکا یعنی خاورمیانه ، سیاستها و خط مشیهایی مغایر با اهداف ایالات متحده دنبال می کند . در نتیجه ، امریکا در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی فشارهای مختلفی را اعم از تبلیغاتی ، سیاسی ، اقتصادی بر ایران وارد می سازد . که یکی از آخرین نمونه های آن فشار بر آژانس بین المللی حکام برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت می باشد . همچنین تحریم اقتصادی ایران ، بلوکه کردن درایتهای ایران ، مخالفت با انتقال نفت آسیای میانه از ایران و ... را می توان اشاره کرد