جایگاه حضرت امام
مرحوم امام (ره) در آن زمان در میان محافل مذهبی حوزه های علمیه و توده مردم کاملاً شناخته شده بودند و این امر برای نظام طاغوت مسلم بود. آنچه دستگاه نسبت بدان شک داشت میزان ایستادگی مردم بود؛ شاه می خواست بداند آیا مردم تنها به راهپیمایی ها و مجالس سخنرانی و بستن بازار و اعتصاب اکتفا می کنند یا برای یک جهاد تمام عیار خود را آماده کرده اند و حادثه نوزده دی ثابت کرد که مردم می خواهند تا آخر بایستند.
تأثیر سالگرد کشف حجاب
همه ساله در هفده دی به مناسبت سالگرد کشف حجاب در مطبوعات آن زمان غوغایی بر پا می شد. فراموش نمی کنم که در زمان ریاست مرحوم آیه الله العظمی بروجردی بر حوزه علمیه قم (قبل از سال 40) در سالگرد هفده دی نظام تبلیغات گسترده و وقیحانه ای راجع به کشف حجاب راه انداخت . طلاب حوزه هم متقابلاً طی یک راهپیمایی که به سمت فرمانداری انجام دادند از این قضیه اعلام انزجار کردند چه خوب بود که این ماجرا هم از زبان کسانی که مستقیماً در این راهپیمایی حضور داشتند ثبت و ضبط می شد به هر حال طلاب تا نزدیک فرمانداری رفتند و در آنجا نیروهای نظامی و انتظامی مستقر در فرمانداری به سوی مردم تیراندازی کردند. من خودم به یاد دارم که در آن ایام طلبه کم سن و سالی بودم و در میان جمعیت حرکت می کردم. ساختمان فرمانداری بالاتر از گذرخان بود. در همان حال که ما از جلوی گذرخان رد می شدیم تیر اندازی و پرتاب گاز اشک آور شروع شد. در این حال عده زیادی مجروح و به بیمارستان فاطمی منتقل شدند و ما هم به عیادت آنان رفتیم.
مرحوم آیه الله بروجردی (ره) نسبت به این قضیه عکس العمل شدیدی از خود نشان دادند و به دستگاه حاکمه پرخاش کردند؛ چون به هر حال این ماجرا منجر به کشته و مجروح شدن تنی چند از طلاب شده بودند.
منظورم از نقل این خاطره این بود که بگویم همواره هفده دی خاطره انگیزه بوده است؛ هم برای نظام طاغوت که به کشف حجاب مفتخر بود و هم برای قشر متدین که این مسأله برایشان ناگوار بود.
البته در نوزده دی 56 مسئله کشف حجاب تحت الشعاع مسائل دیگر انقلاب بود و لذا چندان تعیین کننده نمی توانست باشد .
اهداف قیام نوزده دی
هدف از این قیام حمایت از روحانیت و بالاخص امام راحل در مخالفت با نظام طاغوتی بود. مردم عملاً خواهان استمرار این نظام خودکامه نبودند و طالب یک حکومت اسلامی بودند . در ذهن مردم در طی حدود 15 سال ( از 42 تا 56) تصوری از حکومت اسلامی و تشکیل آن نقش بسته بود و به تدریج به عنوان هدف و آرمان آنان در آمده بود. در نوزده دی 56 در قالب حمایت از امام (ره) و مراجعی که در میدان جهان و مبارزه حضور داشتند این آرمان بروز و ظهور یافت.
میزان موفقیت قیام
این قیام فوق العاده موفقیت آمیز بود چرا که موج عظیمی را در تمام مملکت ایجاد کرد و به یک معنا سر سلسله قیامهایی بودکه پس از آن بطور زنچیره ای در مراکز استانها به وجود آمد. در واقع قیام از قم صادر شد و موجش به تمام کشور رسید.
خوشبختانه رژیم خود کامه با برخورد ناشیانه که نسبت به حرکت قم از خود نشان داد زمینه تکثیر آن را فراهم کرد و کشور در این خصوص یکپارچه شد.
یکی دیگر از آثار این حرکت تبعید گسترده مدرسین حوزه علمیه بود که بازتاب مؤثری داشت. به عنوان مثال وقتی خود ما به چاه بهار و بعد از آن مهاباد و سپس انارک نائین رفتیم در تمام این مناطق که تا پیش از آن ساکت و آرام بود مردم به دیدن ما می آمدندو خود به خود این مراکز فعال می شدند چرا که ما دوره تبعید را با سکوت برگزار نمی کردیم و در قالب برگزاری نماز جماعت و سخنرانی فعالیت می کردیم . در آنجا حتی با همیاری اهالی محل اقدام به تشکیل کتابخانه کردیم و جالب است اگر بدانید که برخی افراد در آنجا در قالب یک جمله مطایبه آمیز می گفتند: ما باید برویم به شاه دعا کنیم که این آقا را به چاه بهار آورد و ما به او دسترسی پیدا کردیم!
تأثیر قیام بر روی رژیم
رژیم تا آن زمان باور نمی کرد که مسئله مبارزه و خشم توده های مردم اینقدرجدی است. مرحله حساسی بود که بایستی در تاریخ این ملت به وقوع بپیوندد. رژیم از سویی می بایست با تمام قدرت به میدان بیاید و روحانیت هم از سوی دیگر وارد عمل شوند و مذهبیون درگیر ماجرا گردند تا کار یکسره شود. سرانجام تمام این نیروها از جهات مختلف با هم رودررو شدند مردم هم در پشت سر امام با تمام قدرت وارد عرصه کارزار شدند و در نهایت ضربه نهایی و کاری زده شد و تقریباً یک سال بعد تلاش ها به ثمر رسید و در بیست و دو بهمن ماه 57 ماجرا به سود اسلام و امام و امت خاتمه یافت.
آیه الله مؤمن (ره)
علل قیام 19 دی ماه قم
قضیه 19 دی که منشأ آن شهادت مرحوم آیه الله زاده حاج آقا مصطفی خمینی بود به این ترتیب شروع شد که بعد از اینکه شاه ملعون امام را به نجف تبعید کرد اسم مبارک ایشان فقط در مجالس خصوصی و در حوزه های علمیه مخصوصاً حوزه علمیه قم و بین برادران مبارز برده می شد؛ گرچه حضرتشان مورد علاقه و عشق همه بودند.
وقتی حاج آقا مصطفی در اول آبان به شهادت رسید مجالسی در قم تشکیل شد . سپس در چهلم آن شهید که مقارن با ماه محرم بود برادران روحانیون سخنران در تمامی مجالس یاد بود در شهرها مخصوصاً شهر قم آن طور که می توانستند از امام و شخصیت ایشان صحبت به میان آورند. طبعاً این مسئله رژیم طاغوت را خیلی ناراحت می کرد. به دنبال آن تعداد زیادی از علمای مجاهد و روحانیت مبارز قم را تبعید کردند. پس از آن دستگاه طاغوتی بویژه شاه ملعون که نسبت به امام عقده حقات داشتند که چرا نام ایشان به طور علنی بر سر زبانها در سراسر کشور با تجلیل تمام برده می شود روز شنبه 17 دی در روزنامه اطلاعات مقاله ای به امضای احمد رشیدی مطلق نوشته و نسبت به شخص امام توهین کردند.
تحلیل من از نگارش مقاله این است که آنها می خواستند عقده خود را که از تجلیل مردم از شخصیت امام داشتند خالی کنند و مجدداً خفقان را به نحو شدیدی ادامه دهند.
عکس العمل مدرسین حوزه علمیه قم
روزنامه اطلاعات وقتی در قم توزیع شد و همه از توهین به شخص امام مطلع شدند همان شب مدرسین حوزه تشکیل جلسه دادند و تصمیم گرفته شد به عنوان اعتراض به این کار فردایش یعنی یکشنبه 18 دی کلیه دروس حوزه تعطیل شود. منتهی این تصمیم گیری در سطح اعضای مدرسین بود. برای این که دروس حوزه بطور یکپارچه تعطیل باشد نیاز بود که مراجع هم تصمیم قطعی بگیرند.