نخستین اشاره در تاریخ اساطیر ایران به وجود پرچم،به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک )ضحاک( برمی‌گردد. در آن هنگام کاوه برای آنکه مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شدند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را درهم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید.
فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و دس‌ر و گوهر به آن ازودند،آن را درفش شاهی خواند وبدین‌سان درفش کاویان پدید آمد. نخستین رنگ‌های پرچم ایران زرد و سرخ و بنفش بود،بدون آنکه نشانه‌یی ویژه بر روی آن وجود داشته باشد. درفش کاویان صرفاص افسانه نبوده و به استناد تاریخ تا پیش از حمله اعراب به ایران،بویژه در زمان ساسانیان و هخامنشیان پرچم ملی و نظامی ایران را درفش کاویان می‌گفتند،هرچند این درفش کاویانی اساطیری نبوده است.
جریر طبری،در کتاب تاریخ خود به نام الامم والملوک می‌نویسد:درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده ،به درازای دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است 60سانتی‌متر فرض کنیم، تقریباص پنج متر عرض و هفت متر طول می‌شود. در اکثر کتب تاریخی آورده شده که درفش کاویان زمان ساسانیان از پوست شیریا پلنگ ساخته شده بود،بدون آنکه نقش جانوری بر روی آن باشد. هر پادشاهی که به قدرت می‌رسید،تعدادی جواهر به آن می‌افزود. به هنگام حمله اعراب به ایران در جنگی که در اطراف شهر نهاوند درگرفت درفش کاویان به دست آنان افتاد و چون آن را همراه با فرش مشهور بهارستان نزد عمر خلیفه مسلمانان بردند،وی از بسیاری گوهرها ،دس‌رها و جواهراتی که به درفش آویخته بود،دچار شگفتی شد ،بطوری که دستور داد تا آن جواهر را برداشته و آن پوست را بسوزانند.
با اشغال ایران به دست اعراب مسلمان،ایرانیان تا دویست سال هیچ درفشی یا پرچمی نداشتند و تنها دو تن از قهرمانان ملی ایران زمین ،یعنی بابک خرمدین و ابومسلم خراسانی دارای پرچم بودند. ابومسلم پرچمی یکسره سیاه رنگ داشت و بابک سرخ‌رنگ،به همین روی بود که طرفداران این دو را سیاه‌جامگان و سرخ‌جامگان می‌خواندند. از آنجایی که بزرگان اسلام تصویرپردازی و نگارگری را حرام می‌دانستند تا سالهای مدید هیچ نقش و نگاری از جانداران بر روی درفش‌ها تصویر نمی‌شد.
در سال 355 خورشیدی)976 میلادی( که غزنویان،با شکست دادن سامانیان ،زمام امور را در دست گرفتند،سلطان محمود غزنوی برای نخستین بار دستور داد نقش یک ماه را بر روی پرچم که رنگ زمینه آن یکسره سیاه بود،زردوزی کنند. سپس در سال 410 خورشیدی )1031 میلادی( سلطان مسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شکار شیر دستور داد نقش و نگار یک شیر جایگزین ماه شود و از آن پس هیچ‌گاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد تا انقلاب ایران در سال 1357 )1979(.
افزوده شدن نقش خورشید بر پشت شیر:
در زمان خوارزمشاهیان یا سلجوقیان سکه‌هایی زده شد که بر روی آن نقش خورشید بر پشت آمده بود،رسمی که بسرعت در مورد پرچمها نیز رعایت گردید. در مورد علت استفاده از خورشید دو دیدگاه وجود دارد. یکی اینکه چون شیر گذشته از نماد دلاوری و قدرت،نشانه ماه مرداد )اسد(هم بوده و خورشید در ماه مرداد در اوج بلندی و گرمای خود است،به این ترتیب همبستگی میان خانه شیر )برج اسد(با میانه تابستان نشان داده می‌شود. نظریه دیگربر تاثیر آیین مهرپرستی و یترائیسم در ایران دلالت دارد و حکایت از آن دارد که به دلیل تقدس خورشید در آیین،ایرانیان کهن ترجیح دادند خورشید بر روی سکه‌ها و پرچم بر پشت شیر قرار گیرد. در زمان صفویان که حدود 230 سال بر ایران حاکم بودند،تنها شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشتند.
پرچم ایران در زمان نادرشاه افشار:
نادر که مردی خودساخته بود،توانست با کوششی عظیم ایران را از حکومت ملوک الطوایفی رها ساخته ،بار دیگر یکپارچه ومتحد کند. سپاه او از سوی جنوب تا دهلی،از شمال تا خوارزم و سمرقند و بخارا، و از غرب تا موصل و کرکوک بغداد و از سوی شرق تا مرز چین پیشروی کرد. در همین دوره بود که تغییراتی درخور در پرچم ملی و نظامی ایران به‌وجود آمد. درفش شاهی یا بیرق سلطنتی در دوران نادرشاه از ابریشم سرخ و زرد ساخته می‌شد و بر روی آن تصویر شیر و خورشید هم وجودداشت اما درفش ملی ایرانیان در این زمان سه رنگ سبز و سفید و سرخ با شیری در حالت نیمرخ و در حال راه‌رفتن داشته که خورشیدی نیمه‌برآمده بر پشت آن بود و درون دایره خورشید نوشته بود «الملک الله» . سپاهیان نادر در تصویری که از جنگ وی با محمد گورکانی ،پادشاه هند ، کشیده شده،بیرقی سه‌گوش با رنگ سفید در دست دارند که در گوشه بالایی آن نواری سبزرنگ و در قسمت پایینی آن نواری سرخ‌رنگ دوخته شده است. شیری با دم برافراشته به صورت نیمرخ در حال راه‌رفتن است و در درون دایره خورشید آن باز هم «الملک‌الله» آمده است. براین اساس می‌توان گفت پرچم سه رنگ عهد نادر مادر پرچم سه رنگ فعلی ایران است. زیرا در این زمان بود که برای نخستین بار این سه رنگ بر روی پرچم‌های نظامی و ملی آمد،هرچند هنوز پرچمها سه‌گوش بودند.
دوره قاجارها،پرچم چهارگوشه:
در دوران آغامحمدخان قاجار،سرسلسله قاجاریان ،چند تغییر اساسی در شکل و رنگ پرچم داده شد،یکی اینکه شکل آن برای نخستین بار از سه گوش به چهارگوشه تغییر یافت و دوم اینکه آغامحمدخان به دلیل دشمنی که با نادر داشت،سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنها رنگ سرخ را روی پرچم گذارد. دایره سفیدرنگ بزرگی در میان این پرچم بود که در آن تصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجودداشت. با این تفاوت بارز که برای نخستین بار شمشیری در دست شیر قرارداده شده بود. در عهد فتحعلی‌شاه قاجار،ایران دارای پرچمی دوگانه شد . یکی پرچمی یکسره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر پشت که پرتوها سراسر آن را پوشانده بود. نکته شگفتی‌آور اینکه شیر پرچم زمان صلح شمشیر به دست داشت در حالتی که در پرچم عهد جنگ چنین نبود. درزمان فتحعلی‌شاه که استفاده از پرچم سفیدرنگ برای مقاصد دیپلماتیک و سیاسی مرسوم شد، در تصویری که یک نقاش روس از ورود سفیر ایران «ابوالحسن‌خان شیرازی» به دربار تزار روس کشید، پرچمی سفیدرنگ منقوش به شیر و خورشید و شمشیر،پیشاپیش سفیر در حرکت است. سالها بعد، امیرکبیر از این ویژگی پرچم‌های سه‌گانه دوره فتحعلی‌شاه استفاده کرد و طرح پرچم امروزی را ریخت. برای نخستین بار در زمان محمدشاه قاجار )جانشین فتحعلی‌شاه(تاجی بر بالای خورشید قرارداده شد. در این دوره هم دو درفش یا پرچم به‌کار می‌رفته که بر روی یکی شمشیر دو دم حضرت علی و بر دیگری شیروخورشید قرار داشت که پرچم اولی درفش شاهی و دومی درفش ملی و نظامی بود.