شناخت مختصری از زندگانی امام
دوازدهمین پیشوای معصوم حضرت حجت بن الحسن المهدی امام زمان عجل الله تعالی فرجه-در نیمه شعبان سال255 هجری در شهر سامرا دیده به جهان گشود او همنام پیامبر اسلام محمد و همکنیه آن حضرت ابوالقاسم است ولی پیشوایان معصوم از ذکر نام اصلی او نهی فرموده اند از جمله القاب آن حضرت حجت قائم خلف صالح صاحب الزمان و بقیه الله است و مشهورترین آنها مهدی می باشد پدرش پیشوای یازدهم حضرت امام حسن عسگری و مادرش بانوی گرامی نرجس است.
تولد حضرت مهدی از دیدگاه علمای اهل سنت
اعتقاد به موضوع مهدویت اختصاص به شیعه ندارد بلکه بر اساس روایات فراوانی که از پیامبر اکرم رسیده ، علمای اهل سنت نیز این موضوع را قبول دارند . منتها آنان نوعاً تولد حضرت مهدی را انکار می کنند و می گویند : شخصیتی که پیامبر اسلام از قیام او (پس از غیبت) خبر داده ، هنوز متولد نشده است و در آینده تولد خواهد یافت . با این حال تعداد قابل توجهی از مورخان و محدثان اهل سنت ، تولد آن حضرت را در کتب خود ذکر کرده و آن را یک واقعیت دانسته اند . بعضی از پژوهشگران بیش از صد نفر از آنان را معرفی کرده اند .
علل سیاسی – اجتماعی غیبت
شکی نیست که رهبری پیشوایان الهی به منظور هدایت مردم به سر منزل کمال مطلوب است و این امر در صورتی میسر است که آنها آمادگی بهره برداری از این هدایت الهی را داشته باشند . اگر چنین زمینه مساعدی در مردم وجود نداشته باشد ، حضور پیشوایان آسمانی در بین مردم ثمری نخواهد داشت. متاسفانه فشارها و تضییقاتی که بویژه از زمان امام جواد (ع) به بعد به امامان وارد شد ، و محدودیت های فوق العاده ای که برقرار گردید – به طوری که فعالیت های امام 11و12 را به حداقل رسانید – نشان داد که زمینه مساعد جهت بهره مندی از هدایت ها و راهبری های امامان در جامعه (در حد نصاب لازم) وجود ندارد . از این رو حکمت الهی اقتضا کرد که پیشوایه 12 ، غیبت اختیار کند تا موقعی که آمادگی لازم در جامعه به وجود آید . البته همه اسرار غیبت بر ما روشن نیست : ولی شاید نکته ای که گفتیم رمز اساسی غیبت باشد . در روایات ما ، در زمینه علت و اسباب غیبت ، روی سه موضوع تکیه شده است.
الف) آزمایش مردم
در اثر غیبت حضرت مهدی (ع) مردم آزمایش می شوند : گروهی که ایمان استواری ندارند ، باطنشان ظاهر میشود و دست خوش شک تردید می شوند و کسانی که ایمان در اعماق قلبشان ریشه دوانده است،به سبب انتظار ظهور آن حضرت و ایستادگی در برابر شدائد ، پخته تر و شایسته تر میگردند و به درجات بلندی از اجر و پاداش الهی نائل می گردند .از سخنان پیامبر اسلام بر می آید که آزمایش به وسیله غیبت حضرت مهدی از سخت ترین آزمایشات الهی است . و این سختی از دو جهت است:
از جهت اصل غیبت، که چون بسیار طولانی می شود بسیاری از مردم دچار شک و تردید میگردند. برخی در اصل تولد و برخی دیگر در دوام عمر آن حضرت شک می کنند و جز افراد آزموده و مخلص و دارای شناخت عمیق ، کسی بر ایمان و عقیده به امامت آن حضرت باقی نمانده اند. پیامبر اسلام ضمن حدیث مفصلی می فرمایند : مهدی از دیده شیعیان و پیروانش غایب است و جز کسانی که خداوند دلهای آنان را جهت ایمان ، شایسته قرار داده، در اعتقاد به امامت او استوار نمی مانند.
از نظر سختی ها و فشارها و پیامدهای ناگوار که در دوران غیبت رخ می دهد و مردم را دگرگون می سازد ، به طوری که حفظ ایمان و استقامت در دین ، کاری سخت دشوار می گردد و ایمان مردم در معرض مخاطرات شدید قرار می گیرد.
ب) حفظ جان امام
خداوند به وسیله غیبت ، امام 12 را از قتل حفظ کرده است: زیرا اگر آن حضرت از همان آغاز زندگی در میان مردم ظاهر می شد ، او را می کشتند . بر این اساس اگر پیش از موعد مناسب نیز ظاهر شود ، باز جان او به خطر می افتد و به انجام ماموریت الهی و اهداف بلند اصلاحی خود موفق نمی گردد.
آزادی از یوغ بیعت با طاغوتهای زمان
پیشوای 12 ، هیچ رژیمی را ، حتی از روی تقیه ، به رسمیت نشناخته و نمی شناسد . او مامور به تقیه از هیچ حاکم و سلطانی نیست و تحت حکومت و سلطنت هیچ ستمگری در نیامده و نخواهد آمد : چرا که مطابق وظایف خود عمل می کند و دین خدا را به طور کامل و بی هیچ پرده پوشی و بیم و ملاحظه ی اجرا میکند . بنابراین جای هیچ عهد و میثاق و بیعت با کسی و مراعات و ملاحظه نسبت به دیگران باقی نمی ماند .
غیبت صغری و کبری
غیبت امام مهدی (ع) به دو دوره تقسیم میشود :
غیبت صغری و غیبت کبری. غیبت صغری از سال 260 هجری (سال شهادت امام 11) تا سال 329
(سال در گذشت آخرین نایب خاص امام)یعنی حدود 69 سال بود. در دوران غیبت صغری ، ارتباط شیعیان با امام به کلی قطع نبود و آنان ،به گونهای خاص و محدود ، با امام ارتباط داشتند . توضیح اینکه در طول این مدت ، افراد مشخصی به عنوان نایب خاص با حضرت در تماس بودند و شیعیان میتوانستند به وسیله آنان مسائل و مشکلات خویش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دریافت کنند و حتی گاه به دیدار امام نائل شوند . این دوره را میتوان دوره آماده سازی شیعیان برای غیبت کبری دانست که طی آن ، ارتباط شیعیان با امام ، حتی در همین حد نیز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود با نایبان عام آن حضرت ، یعنی فقهای واجد شرایط و آشنایان به احکام اسلام ، رجوع کنند . اگر غیبت کبری یکباره و ناگهان رخ می داد ممکن بود موجب انحراف افکار شود و ذهن ها آماده پذیرش آن نباشند : اما گذشته از زمینه سازی های مدبرانه امامان پیشین در طول غیبت صغری ، به تدریج ذهن ها آماده شد و بعد ، مرحله غیبت کامل آغاز گردید .همچنین ارتباط نایبان خاص با امام در دوران غیبت صغری ، و نیز شرفیابی برخی از شیعیان به محضر آن حضرت در این دوره ، مسئله ولادت و حیات آن حضرت را بیشتر تثبیت کردند.
نواب خاص
نایبان خاص حضرت مهدی (ع) در دوران غیبت صغرا ، چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که نواب اربعه نامیده شده اند . اینان به ترتیب زمانی عبارت بودند از :
1-ابو عمرو عثمان بن سعید عمری 2- ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری 3- ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی 4- ابوالحسن علی بن محمد سمری .
البته امام زمان (ع) وکلای دیگری نیز در مناطق مختلف مانند : بغداد،کوفه ، اهواز ، همدان، قم ، ری ، آذربایجان ، نیشابور و ... داشت که یا به وسیله این چهار امور مردم را به عرض حضرت میرساندند و از سوی امام در مورد آنان توقیع هایی صادر میشده است . و یا - آن گونه که بعضی از محققان احتمال داده اند - سفارت و وکالت این چهار نفر ، وکالتی عام و مطلق بوده ولی دیگران در موارد خاصی وکالت و نیابت داشته اند .
وظایف و فعالیت های اساسی نواب خاص
انتخاب نواب خاص ازسوی امام 12 در واقع ادامه و توسعه فعالیت شبکه ارتباطی وکالت بود که از زمان پیشوای نهم به صورت فعال در آمده و در زمان امام هادی و امام عسگری (ع) گسترش چشمگیری یافته بود و اینک در زمان امام قائم (عج) به اوج رسیده بود . وظایف و فعالیت های اساسی نواب خاص را می توان در چند مورد زیر خلاصه کرد .
غیبت کبری
بار در گذشت چهارمین نایب خاص امام دوازدهم ، دوران غیبت کبری آغاز گردید. در این دوره ، علمای واجد شرایط ، از سوی امام زمان (ع) نیابت عامه دارند . چنانکه دیدیم ، نیابت خاصه عبارت از این است که امام ، شخص خاصی را با اسم و رسم معرفی کند و نایب خود قرار دهد : ولی نیابت عامه این است که امام ، شرایط و ضوابطی کلی را بیان کند تا در طول زمان هر فردی که آن ضابطه با او تطبیق کند ، نایب شناخته شود و به نیابت از امام ، در امر دین و دنیا ، مرجع شیعیان باشد . امامان معصوم (ع) به ویژه حضرت حجت بن الحسن المهدی- عجل الله تعالی فرجه الشریف - در روایات متعددی این شرایط را بیان فرموده و مسلمانان را در دوران غیبت کبری موظف کرده اند که به واجدان شرایط مزبور رجوع نموده و طبق دستور آنان عمل کنند .