قلب یک تلمبه عضلانی است که در سینه قرار دارد و بطور مداوم در حال کار کردن و تلمبه زدن است. قلب بطور شبانه روزی خون را به سرتاسر بدن تلمبه می‌کند. در حدود 100000 بار در روز قلب ضربان می‌زند. برای اینکه قلب بتواند این کار سنگین را انجام دهد نیاز دارد که توسط شریانهای کرونری ، به عضله خودش هم خونرسانی مناسبی صورت پذیرد.
آناتومی قلب
این عضو مخروطی شکل بصورت کیسه‌ای عضلانی تقریبا در وسط فضای قفسه سینه (کمی متمایل به جلو و طرف چپ) ابتدا در دل اسفنج متراکم و وسیعی مملو از هوا یعنی ریه‌ها پنهان شده و سپس توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود 6x9x12 سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود 300 و در خانمها حدود 250 گرم (یعنی حدود 0.4 درصد وزن کل بدن) می‌باشد.
قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم میشود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجددا بوسیله یک تیغه عضلانی افقی نازکتر به دو حفره فرعی تقسیم می‌شوند. حفره های بالایی که کوچکتر و نازکتر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون می‌باشند. حفره‌های پایینی که بزرگتر و ضخیم‌ترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاء بدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره است: دو حفره کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ
شریان های کرونری
شریانهای کرونری از آئورت بیرون می‌آیند. آئورت ، شریان یا سرخرگ اصلی بدن می‌باشد که از بطن چپ ، خون را خارج می‌سازند. شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می‌دارند. دو شریان کرونری (چپ وراست ) نسبتا کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند.
این شریانهای کرونری از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریبا یک مسیر دایره‌ای را ایجاد می‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد، آنها فکر کردند که این شبیه تاج می‌باشد به همین دلیل کلمه لاتین شریانهای کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده میشود. از آنجایی که شریانهای کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، پزشکان تمام شاخه‌ها و تغییراتی که می‌تواند در افراد مختلف داشته باشد را شناسایی کرده‌اند. شریانهای کرونری چپ دارای دو شاخه اصلی می‌باشد که به آنها اصطلاحا نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می‌گویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می‌شوند.
این شریانها ، باعث خونرسانی به قسمت بیشتر عضله بطن چپ می‌شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می‌باشد زیرا وظیفه آن ، تلمبه کردن خون به تمام قسمتهای بدن است. شریانهای کرونری راست ، معمولا کوچکتر بوده و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خونرسانی می‌کند . وظیفه بطن راست تلمبه کردن خون به ریه‌ها می‌باشد. شریانهای کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریانهای بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربانهای قلب که قلب در حالت ریلکس و استراحت قرار دارد، خون دراین شریانها جریان می‌یابد.
وقتی عضله قلب منقبض میشود، فشار آن به قدری زیاد میشود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی‌دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکه موثری از رگهای باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی برآورده می‌کند. در بیماران کرونری قلب ، شریانهای کرونری تنگ و باریک می‌شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم می‌گردند. (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند . در این صورت ، در حالت استراحت ممکن است اشکالی برای فرد ایجاد نشود ،, اما وقتی که قلب مجبور باشد کار بیشتری انجام دهد و مثلا شخص بخواهد چند پله را بالا برود، شریانهای کرونری نمی‌توانند بر اساس نیاز اکسیژن این عضلات ، به آنها خون و اکسیژن برسانند و در نتیجه شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه و آنژین قلبی می‌گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد معمولا از بین خواهد رفت. اگر یک شریان کرونری به علت مسدود شدن آن توسط یک لخته خون ، به طور کامل جلوی خونرسانی‌اش گرفته شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد و این یعنی سکته قلبی.
بیماری های قلبی و عروقی
تصلب شرایین ( Atherosclerosis) علت اصلی بیماریهای قلبی است که در آن قطر سرخرگها بتدرج تنگ ومانع جریان طبیعی خون می شود . از علل آن می توان تجمع چربیها مثل کلسترول در دیواره ی داخلی سرخرگها نام برد . این عارضه تدریجی وفزاینده است ودر مرحله ی پیشرفته موجب گرفتگی کامل سرخرگ شده وجریان خون را متوقف می کند . تصلب شرایین به عوامل مختلفی بستگی دارد:کهولت –وراثت – چاقی – مصرف سیگار – کلسترول و درصد چربی غذا و فشار خون بالا وجنسیت و استرس وعدم فعالیت جسمانی وتمرین .بعضی از این عوامل مثل کهولت ووراثت قابل تغییر نیست اما بعضی دیگر مثل میزان فعالیت جسمانی وتغذیه قابل کنترل ودر اختیار فرد است . اگر تصلب شرایین در بافتهای مهم مثل قلب یا مغز رخ دهد عوازض آن کل بدن را تحت تاثیر قرار می دهد . گرفتگی سرخرگها ی قلبی سکته ی قلبی وگرفتگی سرخرگهای مغز سکته ی مغزی را به وجود می آورد .
حمله ی قلبی (Heart Attack) هنگامی رخ می دهد که جریان خون سرخرگهای تغذیه کننده ی قلب (کرونر) مسدود شود. گرفتگی کامل سرخرگهای کرونر موجب مرگ سلولهای قلب ومرگ فرد میشود که به آن سکته قلبی (Myocardial infarction) می گویند . اگر فقط بخشی از سرخرگهای کرونر در انتهای آن مسدود شود به آن ایسکمیا (Ischemia) گفته می شود .
سکته مغزی(apoplexy) یا حمله (Stroke) به علت بسته شدن جریان خون مغز اتفاق می افتد واحتمالا در افرادی که به تصلب شرایین مبتلا هستند شایع تر است . یکی از علل بسته شدن سرخرگهای مغز لخته شدن خون است که به آن ترومبوز مغزی (Cerebral Thrombosis) می گویند .
علت دیگر آن ترکیدن وپاره شدن سرخرگ مسدود شده بر اثر تصلب شرایین است که در این حالت بافت مغز پر از خون می شود وبه آن خونریزی مغزی (Cerebral Hemorrhage) می گویند . در این حالت سلولهایی که توسط سرخرگ پاره شده تغذیه می شدند دچار کم خونی می شوند . علاوه بر آن خون خارج شده به سلولهای مغزی فشار می آورد وفعالیت آنها را دچار اختلال می کند که ممکن است موجب معلولیت موقت یا دایمی شود . این حالت معمولا با فلج شدن یک طرفه ی بدن همراه است .
عوامل اصلی بیماریهای قلبی وعروقی عبارت است از : کلسترول خون بالا و فشار خون بالا ومصرف سیگار . اگر چه فعالیت جسمانی در مقایسه با عوامل فوق در پیشگیری از بیماریهای قلبی اهمیت کمتری دارد اما فعالیت جسمانی مناسب ومنظم در کاهش ابتلا به بیماریهار یهای قلبی وعروقی مؤثر است .
فعالیت جسمانی وتمرین منظم به طور غیر مستقیم نیز برای دستگاه قلب وعروق مفید است برای مثال تمرین برای کاهش وزن وکنترل فشارهای روانی (استرس)موثر است واز این طریق ممکن است در تسکین یا پیشگیری از بیماریهای قلبی مؤثر باشد .
فواید وآثار مفید فعالیت جسمانی وتمرین برای دستگاه قلبی وعروقی
*افزایش توانایی مقابله با استرس
*تقویت عضله ی قلب وافزایش کارایی آن
*کاهش چربی خون به ویژه کلسترول وکاهش فشار خون
*افزایش خون رسانی به قلب از طریق افزایش قطر داخلی رگهای خون رسانی به قلب (سرخرگهای کرونر) .
*پیشگیری از سخت شدن دیواره ی سرخرگها وتصلب شرایین :فعالیت جسمانی منظم موجب گشاد شدن عروق خونی وتسریع جریان خون می شود ودر نتیجه در پیشگیری از تصلب شرایین موثر است .
*بهبود ترکیب خون:فعالیت جسمانی منظم در بهبود ترکیب خون مؤثر است . برای مثال چربی وکلسترول خون را کاهش وهموگلوبین را برای خون رسانی افزایش می دهد.
فعالیت جسمانی وتمرین موجب تغییراتی در ساختار وعملکرد قلب می شود از قبیل افزایش قطر دیواره ی بطن(بر اثر ورزشهای قدرتی مثل وزنه برداری )بزرگی حفره ی قلب (براثر ورزشهای استقامتی مثل دوی استقامت ) وکاهش تعداد ضربان قلب استراحت (40تا60 ضربه در دقیقه) .
به تغییرات ساختاری وعملکرد قلب براثر فعالیت جسمانی وتمرین سندرم قلب ورزشکار (Athletic Heart Syndrome) گفته می شود . در معاینات بالینی مثل الکتروکاردیوگرافی یا رادیوگرافی ممکن است موارد غیر طبیعی مثل شنیده شدن صداهای غیر طبیعی یا بزرگی قلب مشاهده شود.
کلسترول وچربی خون بالا یکی از نشانه های بیماریهای قلبی وعروقی است واز همین رو پایین نگهداشتن آن اهمیت دارد . اگر چربی خون به دلیل تغذیه ی نامناسب وعدم فعالیت جسمانی افزایش یافته باشد فعالیت جسمانی وتمرین ممکن است در پیشگیری یا درمان آن مؤثر باشد . به طوری که افراد ورزشکار وتمرین کرده سطح تری گلسیرید وکلسترول پایین تری نسبت به غیر ورزشکاران دارند .
لیپوپروتیین ها از عوامل مؤثر بر چربی خون هستند که وظیفه ی آنها انتقال وحمل چربیهای خون است . فعالیت جسمانی موجب کاهش لیپو پروتیین با چگالی خیلی کم (VLDL) ولیپو پروتیین با چگالی کم (LDL) می شود در حالی که لیپوپروتیین با چگالی بالا (HDL) را افزایش می دهد .
اثر فعالیتهای جسمانی در کاهش فشا رخون
تحقیقات نشان داده است که تمرین هوازی واستقامتی موجب کاهش فشار خون در زمان استراحت می شود . درمانهای غیر دارویی مثل تمرین وتغذی نقش عمده ای در پیشگیری و درمان بیماری فشار خون بالا (hypertension) دارد. باید اشاره شود که تمرین تاثیر زیادی در درمان فشار خون خفیف دارد اما اثر کمتری در درمان شکل متوسط یا شدید بیماری دارد.