سورۀ مریم در مکه نازل شده و شامل 98 آیه است.
این سوره از نظر محتوی دارای چندین بخش مهم است.
1- مهمترین بخش این سوره را قسمتی از سرگذشت زکریا و مریم و حضرت مسیح (ع) و یحیی وابراهیم قهرمان توحید و فرزندش اسماعیل و ادریس و بعضی دیگر از پیامبران بزرگ الهی تشکیل می دهد که دارای نکات تربیتی خاصی است.
2- قسمت دیگری از این سوره که بعد از بخش نخست مهمترین بخش را تشکیل می دهد، مسائل مربوط به قیامت و چگونگی رستاخیز و سرنوشت مجرمان و پاداش پرهیزکاران و مانند آنست.
3- بخش دیگر مواعظ و نصائحی است که در واقع مکمل بخش های گذشته می باشد.
4- بالاخره آخرین بخش اشارات مربوط به قرآن و نفی فرزند از خداوند و مسئلۀ شفاعت است که مجموعاً برنامه تربیتی مؤثری را برای سوق نفوس انسانی به ایمان و پاکی و تقوی تشکیل می دهد.
فضیلت این سوره: از پیامبراکرم(ص) نقل شده است : هرکس این سوره را بخواند به تعداد کسانی که زکریا را تصدیق یا تکذیب کردند و همچنین یحیی و مریم وعیسی و موسی و هارون و ابراهیم و اسحاق و یعقوب و اسماعیل، آری، به تعداد هریک از آنها خداوند ده حسنه به او می دهد.
همچنین به تعداد کسانی که(به دروغ و تهمت ) برای خداوند فرزندی قائل شدند و نیز به تعداد کسانی که فرزند قائل نشدند.
در حقیقت این حدیث دعوت به تلاش و کوشش در دو خط مختلف می کند، خط حمایت از پیامبران و پاکان و نیکان، وخط مبارزه با مشرکان و منحرفان و آلودگان، زیرا می دانیم این ثوابهای بزرگ را به کسانی نمی دهند که تنها الفاظ را بخوانند و عملی انجام نمی دهند ، بلکه این الفاظ مقدس مقدمه ای است برای عمل.
آیات 6-1) دعای گیرای حضرت زکریا- باردیگر به حروف مقطعه درآغاز این سوره برخورد می کنیم( کهیعص) درخصوص
حروف مقطعه این سوره دو دسته از روایات در منابع اسلامی دیده می شود.
نخست: روایاتی است که هریک از این حروف را اشاره به یکی از اسماء بزرگ خداوند(اسماء الحسنی) می داند.
کاف: اشاره به کافی، که از اسماء بزرگ خداوند است .
ها : اشاره به هادی
یا: اشاره به ولی
عین: اشاره به عالم
صاد: اشاره به صادق الوعد ، کسی که در وعده خود صادق است.
دوم : روایاتی است که این حروف مقطعه را به داستان قیام امام حسین(ع) در کربلا تفسیر کرده است.
کاف: اشاره به کربلا
ها: اشاره به هلاک خاندان پیامبر(ص)
یا: به یزید
عین: به عطش
صاد: به صبر و استقامت امام حسین(ع) و یاران جانبازش
- در هنگامیکه از نداشتن فرزند سخت ناراحت و غمناک بود رو به درگاه خدا آورد.
آیات 12- 7) مربوط به زکریا (ع) - اینکه زکریا به آرزوی خود رسید و فرزندی بنام یحیی به او داده شد.
آیات 15-12) مربوط به صفات برجستۀ حضرت یحیی(ع)- خداوند چگونه در هنگام پیری زکریا به او مرحمت فرمودند .
کتاب خدارا با قوت بگیر .(منظور تورات است)
نکته: کتاب آسمانی را با قوّت و قدرت بگیر .
درآیه 145 سورۀ اعراف) حضرت موسی، مأموریت پیدا کرد که تورات را با قوّت بگیرد.
در آیه 63 و 97 سورۀ بقره) همین خطاب نسبت به قوم بنی اسرائیل دیده می شود ، به هرحال، این آیه پاسخی است برای
همۀ آنهایی که گمان می کنند از موضع ضعف می توانند مشکلات را حل کنند .
* دو سه روز مشکل در سرنوشت انسان : تعبیر به « سلامٌ عَلَیهِ یومَ وُلِد وَیومَ یمُوت وَیومَ یبُعَثُ حَیاً » نشان می دهد در تاریخ زندگی انسان و انتقال ازعالمی به عالم دیگر سه روز سخت وجود دارد : روز ورود به این دنیا« یومَ وُلِد » روز مرگ و انتقال به جهان دیگر « َیومَ یمُوت » و روز برانگیخته شدن در جهان دیگر « َیومَ یبعَثُ حَیاً » .
هرچند این تعبیر در دو مورد در قرآن مجید آمده « در مورد یحیی(ع) و زکریا( ع) » اما در مورد یحیی(ع) تعبیر قرآن امتیاز خاصی دارد ، چرا که گوینده این سخن خداوند است چنانچه در مورد حضرت مسیح( ع) گوینده خود اوست.
سوم: نبوت در خردسالی: این آیه پاسخ دندان شکنی است، برای کسانی که می گفتند حضرت علی(ع) در ده سالگی به اسلام روی آورد ، چون کودک 10 ساله نمی تواند ایمان بیاورد.
چهارم: شهادت حضرت یحیی(ع) : تولد حضرت یحیی شگفت آور بود شهادت ایشان هم از پاره ای جهات عجیب بود.
- داستان ازدواج پادشاه با دختر برادرش که در تورات با آن مخالفت کرده اند و به مبارزه با آنها برخاست ، سرانجام آن دختر، از عموی خود درخواست کرد که سر یحیی را برایش بیاورد و او یحیی (ع) را شهید کرد و سر آن حضرت را برای آن زن نا بکار برد.
در احادیث اسلامی می خوانیم که سالار شهیدان امام حسین(ع) فرمودند: از پستیهای دنیا، اینکه سر یحیی بن زکریا (ع) را برای زن بدکاره ای از زنان بنی اسرائیل بردند.
شرایط من و یحیی از این نظر نیز مشابه است ، چرا که یکی از هدفهای قیام من مبارزه با اعمال ننگین طاغوت زمانم، یزید است.
آیات 21-16) سرآغاز تولد حضرت مسیح(ع) است.
بعد از بیان سرگذشت یحیی( ع) رشته سخن را به داستان تولد حضرت عیسی (ع) و سرگذشت مادرش مریم(س) می کشاند ، چرا که پیوند بسیار نزدیکی در میان این دو ماجراست.
نکته ها :
منظور از ( روح خدا) چیست؟ تقریباً همۀ مفسران معروف روح را در اینجا ، جبرئیل فرشته بزرگ خدا تفسیر کرده اند، تفسیر روح خدا، بخاطر آنست که روحانی است، و هم وجودی حیات بخش ، چرا که حامل رسالت الهی به پیامبران است که احیا کننده همه انسانهای لایق می باشد.
ضمناً از این آیه استفاده می شود که نزول جبرائیل مخصوص پیامبران نبوده ، البته به عنوان وحی و آوردن شریعت و کتب آسمانی، منحصراً برآنها نازل شده ولی برای رساندن پیامهای دیگر( مانند پیام فوق به مریم) مانعی ندارد که با غیر پیامبران نیز روبرو شود.
تمثل چیست؟ منظور آنکه آن فرشته الهی به صورت انسانی درآمد.
جبرئیل به شکل انسان درآمد، هرچند که سیرت او همان فرشته بود.
ازجمله: اینکه ابلیس در آن روز که مشرکان در (دارا لندوه) جمع شده بودند، برای نابودی پیامبر توطئه می کردند ، او در لباس پیرمردی خیر اندیش و خیر خواه ظاهر شد و به اغوا کردن قریش پرداخت.
ویا دنیا و باطن آن به صورت زن زیبای دلربایی در برابر علی( ع) آشکار گشت و قدرت نفوذ در وی را نیافت.
در روایات:
اعمال انسان درقبر و روز قیامت تجسم می یابد و هرکدام در شکل خاصی ظاهر می گردد.
آیات 26- 22) حضرت مریم( س) در گشایش سخت ترین طوفانهای زندگی.
درمورد زایمان حضرت مریم(س) صحبت کرد و نگرانی مریم از اینکه چگونه زنی بدون همسر باردار می شود.
نکته ها:
1- مریم در لابلای مشکلات ورزیده شد.
حوادثی که بر مریم گذشت و صحنه های اعجاب انگیزی که از لطف خدا برای او پیش آمد اورا برای پرورش یک پیامبر اولوالعزم آماده ساخت.