یکی از دغدغه‌های همیشگی متولیان بخش سلامت، کاهش هزینه‌های این بخش است. اما چرا علی‌رغم این خواسته، شاهد رشد روزافزون هزینه‌ها هستیم؟ یکی از دلایل این موضوع رشد، سرعت و رشد فناوری‌های سلامت و شیوه‌های جدید تشخیصی درمانی است که با سرعت زیادی به کشور ما وارد می‌شوند. اگر نظارت صحیحی صورت نگیرد، در این زمینه مشکل از این هم جدی‌تر خواهد شد.
دیدیم که گام اول در ارزیابی فناوری سلامت آن است که کارایی فناوری‌هایی جدیدی که از اثربخشی لازم برخوردارند اثبات شود. اما کار ارزیابی فناوری سلامت به این قسمت محدود نمی‌شود و به عبارت دیگر کار اصلی فناوری سلامت تازه از این مرحله شروع میشود.
● ارزیابی فناوری سلامت
و اثرات اقتصادیورود فناوری‌های جدید به کشور، اثرات و تبعات اقتصادی فراوانی به همراه دارد. این اثرات به حدی گسترده هستند که اقتصاد سلامت را هم در بعد کلان آن و هم در بعد اقتصاد خرد تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر مرحله اثبات کارایی یک فناوری را در کنار مقوله بررسی قیمت و هزینه‌ها به خوبی به انجام برسانیم، می‌توانیم در مورد «کارایی تکنیکی» یک فناوری در کشور قضاوت درستی داشته باشیم.
● ارزیابی فناوری سلامت
و بار بیماری‌هادر ارزیابی فناوری سلامت، با تحلیل هزینه‌ها و استفاده از شاخص‌های کارایی که از پیش در اختیار داریم، می‌توانیم به راحتی شاخص‌های کارایی تکنیکی را برآورد کنیم اما این کافی نیست. به طور مثال وقتی هزینه یک بار استفاده از دستگاه PET را بدانیم و از اثر آن برای یک بار استفاده نیز آگاه باشیم، آیا می‌توانیم «اثر اقتصادی» یا «اثر سلامتی» PET را تعیین کنیم؟ پاسخ این است که به طور مستقیم نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم.برای آنکه بتوانیم چنین کاری انجام دهیم، نیازمند داده‌هایی در رابطه با بار بیماری‌های کشور و بار استفاده از فناوری هستیم.
بنابراین برای به دست آوردن «اثر سلامتی» یا «اثر اقتصادی» فناوری‌های جدید نیازمند دانستن داده‌های اپیدمیولوژیک (مانند شیوع، بروز و بار بیماری‌ها) هستیم. از تلفیق این داده‌ها با کارایی فناوری، اثر سلامتی فناوری‌ها مشخص میشود و از تلفیق داده‌های اپیدمیولوژیک یا تحلیل هزینه‌ها، اثر اقتصادی فناوری‌ها مشخص میشود.
● ارزیابی فناوری سلامت، عدالت و اجتماع
استفاده از فناوری جدید، منجر به یک‌سری پیامدهای سلامت خاص می‌گردد. حتما قبول دارید که پیامدهای حاصل از این استفاده، برای همه اقشار جامعه به یک میزان مطلوب نیست. پس طبقات مختلف جامعه به درجات متفاوتی از نتایج استفاده از یک فناوری بهره‌مند می‌شوند.
به طور مثال استفاده از لیزر برای رفع ضایعات پوستی، شاید بیش از آنکه برای افراد فقیر شهرهای محروم جامعه مطلوب باشد، مورد توجه ثروتمندان کلان شهرهای کشور باشد. نتیجه آن خواهد بود که منافع حاصل از استفاده از یک فناوری بسته به نوع آن می‌تواند متوجه اقشار فقیر یا غنی کشور شود. اگر قرار باشد یک فناوری توسط دولت به کشور وارد شود و تحت حمایت دولتی قرار بگیرد، باید حتما فناوری‌ها به نوعی انتخاب شوند که افراد فقیر‌تر و محروم‌تر بیشتر از فناوری منتفع شوند.
● اثر ارزیابی فناوری سلامت
بر سازمان‌هاهمیشه باید قبل از ورود فناوری به کشور، به این نکته توجه داشته باشیم که چه سازمان یا گروهی وظیفه دارند که فناوری را با ساختار فعلی نظام سلامت هماهنگ کنند. وظیفه چه گروهی است که فناوری را در بدنه ساختار سلامت کشور ادغام کند؟
کنترل بار مالی فناوری برعهده چه کسی است؟ از آنچه که در این شماره و چند شماره اخیر راجع به ارزیابی فناوری سلامت عنوان شد می‌توان دریافت که ارزیابی فناوری سلامت یک پروژه نسبتا وسیع است که جنبه‌های مختلفی از فناوری را درنظر می‌گیرد و در نهایت با بررسی همه این موارد است که میشود قضاوت کرد که چگونه باید با فناوری برخورد کنیم.
● هدف نهایی؛ ارزیابی اثر
پس از آنکه وسعت پروژه ارزیابی فناوری سلامت تعیین شد و ارزیابی‌هایی متعددی در رابطه با اثر سلامتی و اثر اقتصادی فناوری، ابعاد اجتماعی ورود فناوری‌ها، بررسی زیرساخت‌ها و نیروی انسانی صورت گرفت، در نهایت ارزیابی اثر فناوری است که نتیجه پروژه ارزیابی فناوری سلامت را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر در ارزیابی اثر (Impact Assessment) با بررسی اثرات اقتصادی، اثرات سلامتی، اثرات عدالتی، اثرات اجتماعی و اثرات سازمانی فناوری‌ها در مورد آنها قضاوت می‌کنیم و براساس «ارزیابی اثر فناوری»تصمیم می‌گیریم یک فناوری وارد شود یا نه.
● ایران و فناوری‌های جدید
در تقسیم‌بندی‌های اخیر جهانی، کشور ما جزء کشورهایی است که به طور فعال و پویا از فناوری‌های جدید استفاده می‌کند و علاقه زیادی به واردکردن فناوری‌های سلامت دارد. بنابراین اهمیت دادن به ارزیابی فناوری سلامت در کشور امری ضروری به نظر می‌رسد.
نزدیک به ۳-۲ سال پیش تصمیم گرفته شد که میزان «پرداخت از جیب» در بخش سلامت کاهش پیدا کند ومیزان ۴۵ درصدی پرداخت از جیب آن زمان به حدود ۲۰-۱۵ درصد کاهش یابد. اما متاسفانه بعد از گذشت نزدیک به ۲ سال شاهد آن هستیم که پرداخت از جیب مردم نه تنها کاهش نیافته بلکه نزدیک به ۶۰ درصد از پرداخت‌های نظام سلامت را تشکیل می‌دهد.
به نظر می‌رسد که در کشور ما فقدان وجود ساز و کار عقلانی برای ورود، در دسترس بودن و پوشش بیمه‌ای فناوری‌ها شدیدا احساس میشود. کمبودی که ارزیابی فناوری سلامت می‌تواند پاسخ خوبی برای آن باشد.