قرآن کریم همواره از طبیعت و شناخت آن سخن می گوید : از آسمان ، زمین ، خورشید ، ماه ، ستارگان ، از ابرهای باران زا و ابرهای غیر باران زا ، ریزش فراوان آب از آسمان ، رویش گیاهان ، زیبایی های نور، جلوه های گوناگون رنگ و وزش باد .
راستی چه وقتی دیدن طبیعت مفهوم دیگری پیدا می کند و زیبایی و جذابیتی دیگر را فراهم می سازد؟ در صورتی که بدانیم در سراپرده طبیعت، دستی تدبیر می کند و برای این نعمت ها در جهت آسایش و رفاه انسان در کار است. قرآن کریم در آیات بسیاری از تسخیر طبیعت برای انسان توسط خدا خبر می دهد مانند سوره ابراهیم /32 و 33 ، نحل /12 و 14 ، حج /65 و لقمان /29 ، همچنین از رام کردن تمام آسمانها و زمین برای انسان خبر می دهد : سوره لقمان /20 و جاثیه /12 .
اما مهم این است که بدانیم طبیعت چه اهمیتی دارد و چه زیبایی هایی می آفریند و چگونه می توان از آن به گونه ای نیکو استفاده کرد و مهم تر اینکه بدانیم همه این نعمت ها نشانه خدا و با تدبیر خدا هستند و هدفی برای آفرینش آنها وجود دارد و ما انسانها نا سپاسی نعمت نکنیم و به ستم از آن استفاده ننماییم . به همین دلیل، در برخی آیات قرآن آمده است که سفر کنید و در زمین بگردید و بنگرید چگونه خداوند آفرینش را آغاز کرده؛ سپس باز او جهان دیگری را پدید می آورد . خداست که بر هر چیز تواناست(عنکبوت/20).
و در روایات رسیده است که « سافروا تصحوا » سفر کنید تا سالم باشید، زیرا گشت و گذار در طبیعت، دیدن منظره های زیبا و آشنایی با آداب و رسوم ملت ها ، گذشته از آنکه خداشناسی ما را تقویت می کند و با شگفتیهای آفرینش خدا آشنا می سازد و فایده های بی شمار مادی و معنوی برای ما ارمغان می آورد، آدمی را از افسردگی می رهاند و به سلامتی جسم و روان ما کمک می کند . اکنون برای اینکه ابعاد گوناگون طبیعت قرآن را نشان داده باشیم به آیات چند که در وصف طبیعت آمده ، اشاره می کنیم :
- اهمیت طبیعت در قرآن :
در قرآن کریم بیش از 750 آیه اشاره به ظواهر طبیعت می کند ابعاد گوناگون جلوه ها و زیبایی های آن را یادآور می شود. در اغلب این آیات ، ما را توصیه به مطالعه کتاب طبیعت و پند آموزی آن می کند . بی گمان، هدف این آیات، طرح علوم طبیعی و بیان قوانین آن نیست ، هر چند به نکاتی اشاره دارد که پس از قرنها اهمیت و حساسیت آن شناخته شده و خبر از این حقیقت می دهد که گوینده آن در اتصال به مبدا الهی و آفریننده جهان است . آفریننده ای که از همه چیز خبر دارد و با آگاهی آنها را پدید آورده و برای ما رام کرده است. قرآن کتاب هدایت است و منظور از ذکر این
شگفتی ها تدبر در موجودات و توجه به نشانه های آن در اصل خلقت است.
- پیدایش حیات در زمین و اهمیت آب :
یکی از مسایلی که همواره فکر بشر را به خود مشغول کرده، مساله حیات و چگونگی پیدایش آن در زمین است. در سیر طبیعت، ما به زندگی موجودات گوناگون برخورد می کنیم و چگونگی حیات آنها برای ما شگفت انگیز است. قرآن کریم در چگونگی حیات آنها برای ما اشاره می کند . مثلاً می گوید : هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم (انبیاء/30 ) و یا به نسبت آفرینش جهان می گوید :
اوست که آسمانها و زمین را در شش دوره آفریده و قدرت استیلای او بر آب بود (هود/7 ) .
شگفتی طبیعت به تنوع و چگونگی موجودات است : موجوداتی که از آب آفریده شده اند، عده ای بر روی شکم راه می روند و پاره ای از آنها بر روی دو پا و برخی از آنها بر روی چهارپا. خدا هر چه بخواهد می آفریند (نور /45 ) .
اهمیت آب در طبیعت در قرآن جایگاه مهمی قرار دارد . در تعبیرات گوناگون به شکل توصیف دریاها، رودخانه ها، نهرها و ریزباران ها مطرح می شود، اما آنچه در مرحله نخست جای دارد و آن را مقدس می کند این است که از آب پدیده آمده و عرش خدا برآب مستقر شده و در مرحله بعدی حیات انسان و سعادت و لذت هر جانداری در مجموع آفرینش، به آب وابسته است .
قرآن در جایی ، این شگفتی و زیبایی و اهمیت را چنین بیان می کند : و اوست که از آسمان، آبی فرود آورد پس به وسیله آن از هرگونه گیاه برآوریم .
و از آن گیاه جوانه سبزی خارج ساختیم که از آن دانه های متراکمی برمیآوریم و از شکوفه درخت خرما خوشه هایی است نزدیک به هم. و نیز از آب باران باغ هایی از انگور و زیتون و انار همانند و غیر همانند بیرون آوردیم. به میوه آن چون ثمر دهد و به طرز رسیدنش بنگرید ، بی گمان در اینها برای مردمی که ایمان می آورند نشانه هاست. ( انعام/99 ) .