از دانشجو انتظار می رود که پس از خواندن این فصل بتواند :
1 – انواع دشواریهای رفتاری دانش آموزان را نام ببرد ؛
2 – نقش مدرسه در تکوین دشواریهای رفتاری را توضیح دهد ؛
3 – علل بروز رفتارهای ناسازگار در کلاس را نام ببرد ؛
4 – تعامل بین مدرسه و محیط بیرون در ایجاد رفتارهای ناسازگار را شرح دهد ؛
5 – اصول اقدام برای از بین بردن دشواریهای رفتاری را شرح دهد ؛
6 – سطوح مختلف اقدام برای رفع دشواریهای رفتاری دانش آموزان را توضیح دهد ؛
7 – اهمیت رفتار معلم در رفع یا پایداری رفتار ناسازگار شاگرد را توجیه کند ؛
8 – نظر خود را درباره بهترین اقدام برای رفع رفتار ناسازگار شاگرد بیان کند .
مقدمه :
کودکان ایرانی در 6 سالگی وارد مدرسه می شوند و اکثر آنها وقتی از مدرسه بیرون می آیند به سن بزرگسالی رسیده اند . بنابراین طبیعی است که انتظار داشته باشیم این مدت طولانی بر تک تک آنها اثر عمیق گذاشته باشد . مخصوصا اولین سال ورود به مدرسه که در آن واقعیتها و رویدادهای زیادی اتفاق می افتد ( غم دوری ازمادر ، وابستگی به معلم و .. ) چنان در ذهن کودک نقش می بندد که تا آخر عمر به یاد می ماند .
مدرسه از اساس با خانواده فرق دارد زیرا از نظر ع اطفی خنثی است . کودک تنها فردی نیست که مورد توجه بزرگسالان قرار می گیرد . او نیز مثل 30 تا 40 کودک دیگر است و باید با واقعیتهای مختلف سازگار شود . مدرسه محل یادگیری است نه محل ناز کردن و لوس بازی درآوردن ، کودک باید جای خود را در این محل پیدا کند . او بر اساس یپشرفتی که نشان می دهد مورد توجه و محبت قرار می گیرد همچنین او بر اساس این که چقدر با هنجارها و ارزشهای معلم سازگار شود ، توجه و محبت می بیند . او باید نشان دهد که به دستورالعملها گردن می نهد با انتظارها سازگار می شود ، دیگران را می فهمد و خود را به دیگران می فهماند .
مدرسه محیطی است که کودک در آنجا شایستگی ، شکست ، موفقیت ، محبوبیت ، انزوا ، طرد و غیره را تجربه می کند . او می فهمد که برای ارزش داشتن باید موفق شود . به نظر اکثر دانش آموزان پیامد مردود شدن ، بیزاری از مدرسه و از قوانین آن است . کودک به کمک موفقیتهای خود اعتماد به نفس پیدا می کند . بر عکس در اثر شکستهای خود حقارت و خود کم بینی احساس می کند .
کودک به مرور متوجه می شود که مدرسه تنها جای درس خواندن نیست بلکه مقررات دیگری نیز در انجا وجود دارد که باید رعایت شود . کودک می فهمد که باید به موقع در مدرسه حاضر شود در غیر این صورت ، فرد دیگری غیر از معلم به نام ناظم یا مدیر مدرسه ، او را کنترل می کند . او باید مطابق خواست ناظم صف ببندد و طبق قوانین حاکم در کلاس حضور یابد . او متوجه می شود که نمی تواند ، مثل خانه ، آزادی عمل داشته باشد سرو صدا راه بیندازد ، بدود ، هر وقت خواست بخوابد و هر وقت خواست بیدار شود . کودک متوجه می شود که غیر از او دیگران نیز وجود دارند و آنها نیز به اجبار از مقررات پیروی می کنند .
تعداد رویدادهایی که در مدرسه و مخصوصا در کلاس اتفاق می افتد و هر کودک آن را مب بیند و تجربه کسب می کند ، زیاد است ؛ مثلا برخی کودکان به طور دایم وول می خورند ، یکجا بند نمی شوند ، در لابه لای نیمکتها می چرخند ، نظم کلاس را به هم می زنند و معلم به طور دایم تلاش می کند که آنها را سر جای خودشان بنشاند . برخی دیگر نمی توانند یاد بگیرند ، بدون انجام دادن تکلیف به مدرسه می آیند و در مدرسه نیز به آسانی تن به کار نمی دهند . کودکانی نیز وجود دارند که معمولا دیر می آیند و نظم کلاس را به هم می زنند . برخی کودکان ، چه با دستکاری وسایل و چه با خوردن خوراکی دیگران ، آنها را اذیت می کنند . خلاصه این که انواع رویدادهایی که در اجتماع و در زندگی واقعی بزرگترها پیش می آید ، در مقیاس کوچکتر در مدرسه اتفاق می افتد .
بنابراین با توجه به طولانی بودن دوران تحصیل و با توجه به حساس بودن کودکی و نوجوانی باید انتظار داشت که مدرسه بتواند در تضمین بهداشت روانی دانش آموزان یا ایجاد دشواریهای رفتاری برای آنها نقش مهمی داشته باشد . در این فصل مطالب زیر را مطرح خواهیم کرد : انواع دشواریهای رفتاری دانش آموزان ، نقش مدرسه در تکوین دشواریهای رفتاری ، علل دشواریهای رفتاری ، اصول اقدام برای از بین بردن دشواریهای رفتاری و سطوح مختلف اقدام برای از بین بردن این دشواریها .
چون بیشترین اوقات دانش آموز در کلاس درس می گذرد و بیشترین و نزدیکترین رابطه رابا معلم یا معلمان خود دارد بنابراین ، اثر معلم و حو کلاس بر رفتار دانش آموز بیشتر از سایر افراد یا جو کلی مدرسه خواهد بود . هر رویدادی که در کلاس اتفاق می افتد به شدت مورد توجه همه کودکان قرار می گیرد مخصوصا رویدادی که به معلم مربوط باشد .در واقع معلم همیهش روی صحنه است . اعمال و مهارتهای کلاسداری او به سرعت ارزشیابی و در مقابل انها واکنش نشان داده می شود . به علاوه به علت حضور جمع و کنجکاوی ذاتی دانش آموزان هر رویدادی که در کلاس اتفاق می افتد ، به سرعت گسترش می یابد و بلافاصله بر نظم کلاس اثر می گذارد .
کلاس جایی است که کودکان به طور دایم یکدیگر را ملاقات می کنند و در انواع موفقیتها یا شکستهای یکدیگر حضور می یابند . بنابراین کلاس جایی است که با فشار دایمی همراه است و به شدت با رفتار معلم ارتباط دارد . به سخن دیگر ، دانش آموزان در برابر معلم شرطی می شوند و اولین هفته های کلاس به دانش آموزان نشان می دهد که بقیه سال را چگونه باید باشند . بنابراین همانطور که در فصل بعدی اشاره خواهیم کرد ، اولین برداشت از کلاس خیلی مهم است و اثار پایدار دارد .معلم باید از این پدیده نیز آگاه باشد او باید از تمام امکانات خود کمک بگیرد تا اثری که بر دانش آموزان می گذارد در جهت تضمین بهداشت روانی آنها باشد .
انواع دشواریهای رفتاری دانش آموزان
تعداد زیادی از پژوهشگران سعی کرده اند انواع دشواریهای رفتاری دانش آموزان را مشخص کنند . برای این کار آنها بر نظرهای معلمان ، کسانی که با دانش آموزان تماسهای بیشتر و نزدیکتر دارند ،تاکید کرده اند . بروفی و مک کاسلن به دوازده نوع دشواری های رفتاری اشاره می کنند پس از درج فهرست کامل این رفتارها در جدول 1-8 سعی می کنیم درباره آنها توضیح بیشتری بدهیم .
جدول 1-8 : انواع دشواریهای رفتاری دانش آموزان
1 – دانش آموزانی که سندرم شکست دارند :
آنها بر این باورند که نمی توانند کار کنند .
معمولا از شروع به کار اجتناب می کنند .
کار را به راحتی رها می کنند .
حتی پس از موفقیت ، انتظار شکست دارند .
به اسانی ناکام می شوند .
می گویند : «توانایی ندارم »
2 – دانش آموزان کمال گرا :
آنها از این که مبادا مرتب خطا شوند نگرانند .
برای خود پیشرفتهای بالاتری در نظر می گیرند به نحوی که هرگز از کار خود راضی نمی شوند .
در مقابل کیفیت کار خود ، اغلب مضطرب ، نگران یا ناکام هستند .
از شرکت در رقابتها حتی اگر از توانایی خود مطمئن باشند خودداری می کنند .
3 – دانش آموزان کم خواه :
آنها کمترین تلاش را به کار می برند ، فقط می خواهند قبول شوند .
به کارهای مدرسه زیاد ارزش قایل نمی شوند .
نسبت به مدرسه بی تفاوتی نشان می دهند .
حتی الامکان کمتر به درس و مشق می پردازند .
در فعالیتهای تحصیلی رقابت نمی کنند .
کمتر انگیزه دارند .
4 – دانش آموزان ضعیف :
آنها حتی اگر آماده باشند که کار کنند ، دشواریهایی دارند .
از نظر توانایی ضعیف هستند اما بدون انگیزه نیستند .
به دشواری می توانند دستورالعملها را دنبال کنند .
به دشواری کار را به پایان می رسانند .
اطلاعات کمتری کسب می کنند .
به کندی پیش می روند .
5 – دانش آموزان دشمن و پرخاشگر :
آنها دشمنی خود را با رفتارهای تند نشان می دهند .
به دشواری کنترل می شوند .
در دیگران ترس و وحشت ایجاد می کنند .
دیگران را می زنند و هول می دهند .
اشیای دیگر را می شکنند .
با دیگران مخالفت می کنند .
به آسانی خشمگین می شوند .
6- دانش آموزان دشمن و منفعل :
آنها مخالفت خود را نشان می دهند و به شیوه غیر مستقیم مقاومت می کنند .
به شیوه زیرکانه مخالفت یا پافشاری می کنند .
سعی می کنند دیگران را به زیر سلطه خود درآورند .
به دشواری از قوانین اطاعت می کنند به آسانی آنها را زیر پا می گذارند .
اسباب و اثاثیه را به هم می زنند اما خراب نمی کنند .
دیگران را بدون آن که نشان دهند نارحت می کنند .
7 – دانش آموزان تحریک کننده :
آنها در مقابل قدرت مقاومت می کنند و با معلم به مخالفت بر می خیزند .
می خواهند به شیوه خود کار کنند .
به شیوه کلامی نیز مقاومت می کنند : «تو نمی توانی به من زور بگویی » یا «تو نمی توانی به من بگویی که چه کار کن چه کار نکن » سعی می کنند معلم را از چشم دیگران بیندازند .
به شیوه غیر کلامی نیز مقاومت می کنند : لب و لوچه آویزان می کنند ، گردن کشی می کنند ، مشت گره کرده می ایستند و ژست می گیرند .
وقتی طرف صحبت قرار می گیرند به دیگران به نقطه نامعلومی نگاه می کنند .
بی مناسبت می خندند .
گاهی علیه معلم خشونتهای فیزیکی نشان می دهند .
8 – دانش آموزان پیش فعال :
آنها به طور دایم حتی زمانی که نشسته اند در جنب و جوش هستند .
به خود پیچ و تاب می دهند ، تکان می خورند .
به آسانی تهییج می شوند .
تفسیرهایی به عمل می آورند ، با صدای بلند پاسخ می دهند .
اغلب جای خود را بدون اجازه ، عوض می کنند .
با حرکات و سروصداهای خود دیگران را اذیت می کنند .
دیگران را با خشونت لمس می کنند یا به اشیا دست می زنند .
9 – دانش آموزان بی دقت و حواس پرت :
آنها در دقت کردن و تمرکز داشتن دشواری دارند .
بر اثر آنچه می بینند یا آنچه می شنوند به آسانی حواس پرتی پیدا می کنند .
به دشواری می توانند با تغییرات سازگار شوند .
کارهای خود را به ندرت تمام می کنند .
10 – دانش آموزان ناپخته :
آنها از نظر بات هیجانی ، کنترل بر رفتار ، مهارتهای اجتماعی ، توانایی مشغول شدن و مسئولیت پذیری ، کمتر رشد یافته اند .
معمولا رفتارهای کودکان کوچکتر از خود را نشان میدهند .
به آسانی گریه می کنند .
وسایل خود را گم می کنند .
معمولا ناتوان ناشایسته و یا وابسته به نظر می رسند .
11 – دانش آموزان طرد شده به وسیله همتایان :
آنها سعی می کنند با همتایان خومد رابطه داشته باشند اما از طرف آنها طرد شوند .
مجبور می شوند تنها کار کنند یا تنها بازی کنند .
فاقد مهارتهای اجتماعی هستند .
اغلب مورد تمسخر قرار می گیرند .
12 – دانش آموزان خجالتی یا منزوی :
آنها از واکنشهای مختلف اجتناب می کنند .
به کسی آزار نمی رسانند .
در مقابل دیگران خوب واکنش نشان می دهند .
متین و جدی هستند .
ابتکار عمل نشان نمی دهند به میل خود رفتار نمی کنند .
مواظب هستند که جلب توجه نکنند .