مقدمه
زراعت و اصلاح نباتات نام یکی از رشته‌های آموزشی کشاورزی در دانشگاه‌های ایران است.
این رشته را می‌توان به عنوان گرایش در مقطع کارشناسی انتخاب نمود. مباحث این رشته در دوران کارشناسی ارشد تخصصی است.شامل زیر گروه‌های زراعت ،اصلاح نباتات وبیوتکنولوژی میشود.در دوره دکتری زراعت می توان اکولوژِی گیاهی ویا فیزیولوژِی را پیگیری کرد
گیاهان زراعی بسیار متنوع بوده ،به صورت های مختلفی مصرف گشته و در عملیات زراعی نیز تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. با این حال ،کیاهان زراعی مختلف دارای وجوه اشتراک زیادی می باشند. به طور کلی گیاهان زراعی را می توان به صورت های مختلفی از جمله بر اساس خصوصیات گیاهشناسی و تکاملی ، هدف تولید و مورد مصرف ، طول عمر گیاه ، نیازهای محیطی و شرایط مطلوب رشد، عملیات زراعی و غیره گروه بندی نمود. محصولات زراعی به دلیل دارا بودن خصوصیات مختلف و چند هدفی بودن تولید ممکن است در دو یا چند گروه مختلف قرار گیرند.
گروه بندی گیاهان زراعی:
طبقه بندی علمی گیاهان
نام گیاهان مختلف از یک مکان به مکان دیگر متفاوت بوده و یا گاهی گیاهان کاملا متفاوتی به یک اسم نامیده می شوند. مثلا انواع گندم بای افراد غیر متخصص مفهوم گندم را دارد، اما گندم معمولی که برای تهیه نان استفاده می شود از گندم دوروم که برای تهیه ماکارونی مصرف می شود تفاوت های ژنتیکی و همچنین مصرفی زادی دارد. تولید نان خوب از گندم دوروم و تولید ماکارونی خوب از گندم نان امکان پذیر نیست. برای آن که افراد متخصص یکدیگر را درک نمایند و دقیقا بدانند در باره ی چه گیاها صحبت می کنند، گیاهان را به روشی موسوم به سیستم طبقه بندی علمی نامگذاری کرده اند.این روش که دقیقترین روش ها است توسط لینه(Carolous Linnaeus) بنیان گذاری شده است و به همین نام هم معروف می باشد.در این روش موجودات را بر اساس خصوصیات ریخت شناسی ، تکاملی و ژنتیکی در هفت طبقه قرار می دهند. ترتیب طبقات عبارتند از :
1- سلسله(Kingdom)
2- بخش(Division)
3- رده یا طبقه(Class)
4- راسته(Order)
5- تیره یا خانواده(Family)
6- جنس(Genus)
7- گونه(Species)
گیاهان زراعی به رده ی نهاندانگان تعلق دارند. هر گونه ی گیاهی مجموعه ای از گیاهان را در بر می گیرد که از نظر خصوصیات ظاهری شباهت های زیادی با یکدیگر داشته و بتوانند به سهولت و بدون اتخاذ تکنیک های خاص مانند انتقال جنین و غیره با یکدیگر لقاح یافته و تولید بذر نمایندع به طوری که بذر حاصل بتواند سبز لید مثل مجدد انجام پذیر باشد. مجموعه ای از گونه های که در بعضی خصوصیات مشنرک هستند یک جنس گیاهی را تشکیل می دهند.
در طبقه بندی علمی ، هر گیاه را با اسم گونه و جنس آن مشخص می سازند.به همین جهت این سیستم نامگذاری را دو اسمی نیز گویند. مثلا نام علمی گندم نان Triticum aestivum می باشد. Triticum مشخص جنس و aestivum مشخص گونه گندم نان است.
گروه بندی گیاهان زراعی بر اساس هدف تولید و مورد مصرف:
در این گروه بندی نوع محصول تولید شده و نحوه ی مصرف آن مورد نظر است و چون یک محصول با اهداف مختلفی تولید میشود ممکن است در چند گروه قرار گیرد.
1- غلات: گیاهانی از تیره ی غلات هستند که به منظور تولید دانه کشت میگردند. دانه ی حاصله عمدتا به مصرف تغذیه انسان یا دام می رسد مثل گندم، جو ... دانهی این گیاهان از نظر نشاسته غنی و از لحاظ پرتئین نسبتا فقیر می باشد.
2- حبوبات: گیاهانی از تیره ی بقولات هستند که برای تولید دانه کشت می شوند. دانه ی حاصله عمدتا به مصرف انسان می رسد مثل لوبیا، نخود و .... دانه های حبوبات از نظر پرتئین غنی می باشند.
3- گیاهان روغنی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که جهت روغن گیری از دانه ی تولیدی کشت می شوند مثل پنبه، کتان ، لوبیای روغنی و ....
4- گیاهان علوفه ای: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که جهت استفاده از قسمت های هوایی ( به صورت تازه ،خشک و یا سیلو شده) در تغذیه ی دام کشت می گردند. مانند ذرت علوفه ای ، علف سودان و....
5- گیاهان ریشه ای: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از ریشه ی غده ای آنها کشت می گردند، مانند چغندر، شلغم و ....
6- گیاهان لیفی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از الیاف آنها کشت می گردند. این الیاف ممکن است از پوست دانه منشاء یافته (مانند پنبه) و یا از فیبرهای مستجات آوند آبکشی اولیه تشکیل یلفته با شند (مانند کتان و کنف)
7- گیاهان غذه ای : گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از ساقه ضخیم شده و زیرزمینی آنها کشت می گردند مانند سیب زمینی معمولی.
8- گیاهان قندی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای قندگیری از عصاره ی شیرین آنها کشت می گردند مثل نیشکر و چغندر قند.
9- گیاهان دارویی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که به منظور استفاده از مواد مخدر آنها و یا تهیه ادویه کشت می شوند مانند توتون ، قهوه، چای و .....
گروه بندی بر اساس مورد مصرف خاص:
این گروه بندی بر اساس اهداف تولیدی و یا زراعی خاص انجام شده است:
1- گیاهان با مصرف پوششی یا کود سبز
2- گیاهان جهت کشت جانش
3- گیاهان با مصرف قصیلی( علوفه ی تر)
4- گیاهان با مصرف سیلویی
5- گیاهان همراه
6- گیاهان مکمل
گروه بندی بر اساس عکس العمل به طول روز:
در این گروه بندی چگونگی عکس العگیاه نسبت به طول روز(طول شب) در رابطه با تبدیل مریستم رویشی به جوانه ی گل مورد نظر است. در این گروه بندی گیاهان را به دو گروه روز بلند و روز کوتاه تقسیم می کنند و اگر نسبت به طول روز عکس ال عملی نداشته باشند بی تفاوت نامیده می شوند. بسیاری از ارقام اصلاح شده ی گیاهان زراعی عکس العمل زیادی به طول روز ندارند و بی تاوت می باشند. علاوه بر طول روز عواملی مانند بالایی حرار، کمبود ازت و رطوبت خاک، افزایش سن گیاه و ذخیره ی غذایی آن در تسریع انتقال از مرحله ی رویشی به مرحله ی زایشی نقش دارد.
گروه بندی بر اساس طول دوره ی رشد:
هر گاه جمعیت بزرگی از ارقام یک گو نه مورد توجه قرار می گیرد، مشاهده می شود که بعضی بسیار زود و بعضی بسیار دیر به گل رفته و سیکل حیاتی خود را تکمیل می کنند. لذا ارقام یک گیاه ممکن است بر اسا س تعداد روز از سبز شدن تا رسیدگی به گروه های زودرس و میان رس و دیررس تقسیم نمود.
گروه بندی بر اساس حرارت مطلوب رشد:
این گروه بندی بر اساس شرایط حرارتی مناسب رشد محصول انجام شده و در نتیجه نشانگر بخشی از سال است که محصول در آن رشد مطلوبی انجام می دهد. این قسمت بندی مطلق نبوده و و گیاهان زیادی در حد فاصل دو گروه قرار می گیرند.
1- گیاهان سرمادوست: این گیاهان بهترین رشد خود را در هوای خنک (حدود 15 تا 25 درجه سانتی گراد) انجام می دهند در هوای گرم ( بیش از 30 درجه سانتی گراد) آسیب می بینند و ماهیتا روز بلند می باشند مانند گندم، جو، سیب زمینی، نخود و.............
2- گیاهان گرمادوست: این گیاهان بهترین رشد خود را در هوای نسبتا گرم (حدود 20 تا 30 درجه سانتی گراد) داشته و رشد آنها در هوای خنک بسیار کند می باشد.این گیاهان روز کوتاه بوده و شامل گیاهانی مثل لوبیای چشم بلبلی، ماش، ذرت و .....
گروه بندی بر اساس طول عمر:
اساس این گروه بندی طول دوره ی معمول رشد محصول بر حسب سال زراعی و تاریخ کاشت معمول برای برداشت محصول اقتصادی می باشد.در گروه بندی بر اساس طول عمر گیاه کروه های یکساله،چندساله و دوساله قرار می گیرند. حداکثر طول رشد گیاهان یکساله کمتر از یک سال زراعی ، دوساله بیش از یک سال زراعی و معمولا سه فصل زراعی و چندساله بیش از دو وغالبا چند سال زراعی طول می کشد.
گروه بندی بر اساس عملیات زراعی:
در این گروه بندی امکان انجام عملیات وجین در بین ردیف های کاشت مورد نظر است:
1-گیاهان وجینی: حجم رویشی هر بوته زیاد بوده و معمولا با فاصله ردیف بیش از 40 سانتی متر کشت می شوند مانند سیب زمینی ، پنبه و....
2-گیاهان غیر وجینی: حجم رویشی هر بوته کم است و در نتیجه گیاه با تراکم زیاد و به صورت پراکنده یا با فاصله ی ردیفهای کمتر از 40 سانتی متر کشت می شوند مانند گندم ، جو و.......
زراعت عمومی (GENERAL FARMING)
مقدمه:
سرزمین ایران به طور کلی کوهستانی (OROGRAPHIC) و نیمه خشک (SEMI ARID) محسوب می شود.
حدود 90% از خاک ایران در محدوده فلات ایران واقع شده است .
فلات (PLATEOU) دو مشخصه دارد :
مناطقی که ریزش جوی أنها به طور متوسط بین 250-500 mm در سال –دارای زمستانهای سردوتابستانهای گرم است میزان بارندگی کشور بسته به مناطق مختلف بین 10-2000 mm متغیر می باشد و امار بارندگی سالیانه در نقاط مختلف کشور نشان میدهد که بجز حاشیه جنوبی در یای خزر تقریبا بقیه نقاط ایران خشک و نیمه خشک است . به طور کلی نزدیک به 31% از خاک ایران یعنی حدود 51000000 هکتار از اراضی دارای استعداد خوب برای کشاوزری است و هنوز 62% منابع خاک ایران دارای استعداد کشاورزی است که بالغ بر 33میلیون هکتار است که از این مقدار 19میلیون هکتار تحت کشت آبی (IVRIGARED FARM ) و دیم(DRY FARM) است .
12میلیون هکتار از 19 میلیون هکتار دیم است .
حدود یک سوم اراضی قابل کشت سالیانه به دیم کاری اختصاص دارد و بقیه آن به صورت آیش FALLOW) ) است .
FALLOW : ناکاشت گذاشتن زمین به مدت یک یا چند سال
AGRONOMY : عبارت است از علم و فن کشت وکار و بهره برداری از سه فاکتور خاک . آب. گیاه .
همچنین زراعت شامل مجموعه أی از فعالیت های انسانی که در جهت تامین نیاز برخی گیاهان در جهت بهره گیری از حداکثر قدرت تولیدی در آنها انجام می گیرد .
این فعالیت ها بیشتر در جهت تغییر عوامل محیطی است .
زراعت AGRONOMY ریشه یونانی دارد واز دو لغت :
AGROS به معنای مزرعه و NOMUS به معنای مدیریت تشکیل شده است .
از نظر علمی AGRONOMIST به شخصی اطلاق می شود که تحصیلات عالی دارد و از نظر تئوری مطالعاتی را انجام داده است تا بتواند به عنوان مشاور یا راهنما ی زارع انجام وظیفه کند .
از دیدگاه علم زراعت برای افزایش تولید محصولات کشاورزی سه راه پیشنهاد شده است
1- افزایش زمینهای زیر کشت
2- افزایش محصول در واحد سطح
3- افزایش محصول در واحد زمان
زراعت سطحی EXTENSIVE FARMING زراعت فشرده INTENSIVE FARMING
زراعت سطحی نوعی از زراعت است که زارع تابع شرایط آب و هوایی است . بنابر این نهاده های زیادی را مصرف نمی کند و سطح زیر کشت را هم نمی تواند افزایش دهد .
ولی نوعی زراعت فشرده : در این نوع زراعت از نهاده های زیادی مانند بذر های اصلاح شده ، کودهای شیمیایی ، ماشین آلات و… استفاده می کند تا بتواند حد اکثر عملکرد را در سطح بدست آورد .
(طبقه بندی گیاهان زراعی CROPS )
گیاهان زراعی را می توان از نظر شکل ظاهری یعنی مورفولوژی (گیاه شناسی ظاهری ) طبقه بندی کرد .
ولی از نظر زراعت AGRONOMY گیاهان را بسته به مصرف یا نوع مصرف آنها تقسیم بندی می کنیم . باید در نظر داشت که بعضی گیاهان زراعی دارای مصارف زیادی هستند بنابراین با توجه به موارد فوق می توان دو نوع طبقه بندی را در نظر گرفت .
الف) طبقه بندی بر اساس هدف تولید :
1- غلات CEREALS
شامل گندم (WHEAT ) - جو ( BARLY ) – برنج ( RICE ) – ذرت ( CORN ) – چاودار *گندم ( TRITICALE ) – چاودار ( WHEAT *RYE )
هدف نشاسته
2-حبوبات LEGUMES
شامل نخود (PEA ) – عدس ( LENTILE ) –لوبیا ( BEAN( - S,DH ) ) –بادام زمینی ( PEAHUT )
هدف تامین پروتئن گیاهی است .
3-گیاهان علوفه أی FODELER CROPS
این گیاهان به صورت تازه خشک یا سیلو شده به مصرف دام می رسد .
ذرت علوفه أی FOLEDER CRON :
مشخصات : تراکم بالا دارد .زمان برداشت آن وقتی است که رطوبت دانه 6۰٪ است
ALFALFA یونجه.- CLOVER شبدر
4-گیا هان ریشه أی ROOTY OR RADICAL CROPS
این گیا هان دارای ریشه غده أی شکل هستند .شاخص تر ین آن گیاه چغندر suger beer است .
5-گیا هان فیبری یا لیفی FIBEROUS CROPS
COTTEN = کتان KENAF = کنف
FLAX = پنبه الیاف در دانه یا کپسول JOKE = شبیه کنف الیاف آن در ساقه است SISAL(AGAVE ) خنجری : الیاف آن در برک است
6-گیاهان غده أی GLANDIFORM /CROPS
POTATO /POMATO : زیر زمین سیب زمینی و روی زمین گو جه
7-گیاهان داروی: MEDICINAL /C
MATRICARIA = بابونه MILFOILE =گیاها ن بومادران
WHITE POPPY = خشخاش سفید