این سوره در مکه نازل شده و دارای هفت آیه است.
ویژگی‌های سوره‌ی حمد :
1-
آغاز این سوره با حمد و ستایش پروردگار و با ابراز ایمان با مبدأ و معاد (خداشناسی و ایمان به رستاخیز) ادامه و با تقاضاها و نیازهای بندگان پایان می‌گیرد.
2-سوره‌ی حمد اساس قرآن است در حدیثی از پیامبر اکرم (ص)می‌خوانیم که :
«الحمد ام القرآن » و این هنگامی بود که «جابر بن عبدالله انصاری» خدمت پیامبر (ص) رسید، پیامبر به او فرمود : «آیا برترین سوره‌ای که خداوند در کتابش نازل کرده به تو تعلیم کنم».
جابر عرض کرد آری، پیامبر سوره حمد که امّ الکتاب است به او آموخت.
سپس فرمود « این سوره شفای هر دردی است مگر مرگ»
(امّ) به معنی اساس و ریشه است. «ابن عباس» مفسر معروف می‌گوید: «هر چیزی اساس و شالوده‌ای دارد ... و اساس و زیربنای قرآن سوره حمد است».
2-
محتوای سوره حمد :
از یک نظر این سوره به دوبخش تقسیم میشود، بخشی از حمد و ثنای خدا سخن می‌گوید و بخشی از نیازهای بنده.
در حدیثی از پیامبر (ص) می‌خوانیم :خداوند متعال چنین فرموده : «من سوره حمد را میان خود و بنده‌ام تقسیم کردم نیمی از آن برای من و نیمی از آن برای بنده من است و بنده من حق دارد هر چه را می‌خواهد از من بخواهد.
در فضیلت این سوره از پیامبر (ص) نقل شده : هر مسلمانی سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده ( و طبق نقل دیگری پاداش کسی است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گوئی به هر فردی از مردان و زنان مسلمان هدیه‌ای فرستاده همچنین در حدیثی از امام صادق (ع) می‌خوانیم :« شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد، نخستین بار روزی بود که از درگاه خداوند رانده شد، سپس روزی بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمد (ص) بعد ازفترت پیامبران بود و آخرین بار زمانی بود که سوره «حمد» نازل شد.
چرا نام این سوره فاتحه الکتاب است؟
«فاتحه الکتاب» به معنی آغازگر کتاب (قرآن) است، و از روایات استفاده نی‌شود که این سوره در زمان پیامبر نیز به همین نام شناخته می‌شده است. و این مطلب نشان می‌دهد برخلاف آنچه در میان گروهی مشهور است که قرآن در عصر پیامبر (ص) به صورت پراکنده بوده و بعد در زمان ابوبکر یا عمر یا عثمان جمع‌آوری شده، قرآن در زمان خود پیامبر(ص) به همین صورت امروز جمع‌آوری شده بود و سرآغازش همین سوره حمد بوده است.
«علی بن ابراهیم» از امام صادق (ع) نقل کرده که رسول خدا به علی (ع) فرمود :« قرآن در قطعات حریر کاغذ و امثال آن پراکنده است آن را جمع‌آوری کنید».
سپس اضافه می‌کند : علی(ع) از آن مجلس برخاست و آن را در پارچه زرد رنگی جمع‌آوری نمود سپس بر آن مهر زد.
به علاوه حدیث مشهور «ثقلین» که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند که پیامبر فرمود من از میان شما دو چیز گرانبها را به یادگار می‌گذارم «کتاب خدا» و «خاندانم» خود نشان می‌دهد که قرآن به صورت یک کتاب جمع‌آوری شده بود.
بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم
(آیه 1 )- میان همه‌ی مردم جهان رسم است که هر کار مهم و پرارزشی را به نام بزرگی از بزرگان آغاز می‌کنند، یعنی آن کار را با آن شخصیت مورد نظر از آغاز ارتباط می‌دهند. ولی آیا بهتر نیست که برای پاینده بودن یک برنامه و جاوید ماندن یک تشکیلات، آن را به موجودی پایدار و جاویدانی ارتباط دهیم. که فنا در ذات اوراه ندارد، از میان تمام موجودات آنکه ازلی و ابدی است تنها ذات پاک خداست و به همین دلیل باید همه چیز و هر کاری را با نام او آغاز کرد و از او استمداد نمود لذا در نخستین آیه قران می‌گوئیم :«به نام خداوند بخشنده بخشایشگر» (بسم الله الرحمن الرحیم).
و در حدیث معروفی از پیامبر (ص) می‌خوانیم : کلُّ امرٍ ذی بالٍ لم یُذکَرْ فیه اسم الله فهو اَبتَر: « هرکار مهمی که بدون نام خدا شروع شود. بی‌فرجام است»
امام باقر (ع) می‌فرماید : « در سزوار است هنگامی که کاری را شروع میکنیم، چه بزرگ باشد چه کوچک، بسم الله بگوئیم تا پربرکت و میمون باشد».
در پایان اینکه : پایداری وبقاء عمل بسته به ارتباطی است که با خدا دارد به همین مناسبت خداوند به پیامبر دستور می‌دهد که در آغاز شروع تبلیغ این کار را با نام خدا شروع کند :
اِقرا بِاسْمِ رَبِّکَ (سوره علق آیه 1) و می‌بینیم حضرت نوح در آن توفان سخت وعجیب هنگام سوار شدن برکشتی برای پیروزی بر مشکلات به یاران خود دستور می‌دهد که در هنگام حرکت و در موقع توقف کشتی بسم الله بگویند(سوره هود آیه 41 و 48)