هپاتیت یعنی التهاب کبد و در میان عوام مردم به یرقان و زردی مشهور است . مهمترین عوامل ایجادکننده آن ویروسها هستند . ویروسها موجودات بسیار ریزی هستند که از فرد آلوده به فرد سالم منتقل می شوند و برای رشد و تکثیر خود به یک موجود زنده نیاز دارند. تاکنون 6 نوع ویروس هپاتیت شناخته شده است که شایعترین آنها ویروسهای هپاتیت آ (A) ، ب (B) و سی (C) هستند .عوامل دیگری مثل داروها ، بیماریهای توارثی و خود ایمنی و مصرف مشروبات الکلی نیز می توانند سبب هپاتیت شوند .
هپاتیت یک معضل جهانی.
امروزه هپاتیت یکی از مشکلات بهداشتی عمده جهان است و 300 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت ب هستند . هپاتیت ب پس از بیماریهای سل و مالاریا شایعترین بیماری عفونی و مسری است . سالانه حدود 50 میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده می شود . بیشتر مبتلایان در کشور پهناور چین و تایوان بسر می برند . شیوع این بیماری در برخی از نواحی آسیا و آفریقا بسیار بالاست و حتی به 20 درصد نیز می رسد . در ایران طبق آمارهای موجود حدود 3% افراد جامعه یا قریب به دو میلیون نفر ناقل هپاتیت ب هستند .
ویروس هپاتیت ب
در سال 1965 بلومبرگ (Blumderg) و همکارانش در فیلادلفیا ، با مطالعه سرم دو بیمار مبتلا به هموفیلی متوجه وجود آنتی ژنی شدند که بعدها به آنتی ژن استرالیایی معروف شد و آقای بلومبرگ به دلیل این کشف خود در سال 1977 موفق به دریافت جایزه نوبل شد .امروزه می دانیم که آنتی ژن استرالیایی همان آنتی ژن سطحی ویروس هپاتیت ب یا HBsAg است . با استفاده از میکروسکوپ الکترونی شکل و ساختمان این ویروس شناخته شده است . به هر حال بخش فعال ویروس در قسمت مرکزی و آنتی ژن سطحی HBsAg در سطح آن قرار دارد . در صورت مثبت بودن HBsAg ، فرد آلوده تلقی می شود . محل زندگی و تکثیر ویروس کبد آدمی است و محصولات آن پس از تولید به درون گردش خون می ریزند .
بدن در برابر عفونت ویروسی از خود دفاع می کند و علیه آنتی ژنهای ویروسی ، آنتی بادی یا آنتی کر ( پادتن ) می سازد . در بسیاری از موراد ، بدن با دفاع خود عفونت را دفع کرده و فقط ردپای آن به صورت مثبت بودن آنتی بادیها ( پادتن ها ) مشخص می شود . در این شرایط علاوه بر رفع خطر ، فرد در مقابل عفونت مجدد مصون می شود و به اصطلاح خود واکسینه شده است .
ناقل بیماری هپاتیت
ناقل بیماری هپاتیت به کسانی گفته می شود که ویروس هپاتیت (ب) در خونشان به مدت بیش از 6 ماه وجود داشته باشد ، حال عمومی خوبی داشته باشند و در بررسی آزمایشگاهی اختلالی در کار کبد آنان مشاهده نشود . در چنین شرایطی ویروس به صورت مسالمت آمیز در داخل بدن وجود دارد ولی آسیبی به کبد وارد نمی کند .
چگونگی شناسایی ناقلین هپاتیت ب
در اغلب موارد افراد به دنبال اهدای خون و مشخص شدن وجود آلودگی ویروس هپاتیت ب به پزشکی مراجعه می کنند . این افراد معمولا هیچ گونه علامتی ندارند و از آلوده بودن خود نیز اظهار تعجب می نمایند .
مدتی پس از اهدای خون ، سازمان انتقال خون ایران با ارسال نامه و کارتی وجود عفونت در خون ناقلین هپاتیت ب را متذکر می شود و دستورهای بهداشتی را گوشزد می کند .در برخی موارد به دنبال آزمایشات دوره ای وجود عفونت در خون افراد مشخص می شود .
ممکن است به دنبال اطلاع از بیماری خود غمگین و ناراحت شوید . بر اعصاب خود مسلط شوید به فکر آینده خود باشید و برای بررسی بیشتر و کسب اطلاعات به درمانگاه هپاتیت مراجعه کنید .
راههای انتقال ویروس هپاتیت ب
همانطور که قبلا ذکر شد تنها مخزن این عفونت انسان است و انتقال آن از افراد آلوده به افراد سالم صورت می گیرد . راههای انتقال عفونت عبارتند از :
1. در مناطقی که میزان ناقلین زیاد است ، عفونت احتمالا از طریق انتقال از مادران آلوده به نوزادان ایجاد می شود . عفونت نه از طریق بند نافی ، بلکه از طریق بدن مادر در هنگام زایمان و در جریان تماس نزدیک بعد از آن منتقل می شود . در مطالعاتی که توسط دکتر علویان و همکاران در سال 74 در اهداکنندگان خون انجام شده است ، انتقال از مادر به نوزاد مهمترین راه انتقال در ایران بوده است .
2. تماس جنسی با فرد ناقل هپاتیت می تواند به انتقال عفونت منجر شود . برای ممانعت از این امر ، انجام واکسیناسیون و استفاده از کاندوم توصیه می شود .
3. کارمندان بیمارستانها که در تماس نزدیک با بیماران هستند ، در معرض خطر ابتلای بیشتری هستند . این خطر به دلیل آلوده شدن با خون بیمار مثلا از راه فرورفتن سوزن آلوده به دست و یا از طریق خراشهای پوستی است . این خطر برای جراحان و دندانپزشکان دوچندان می شود .
4. استفادهاز خون و فرآورده های خونی آلوده : این مساله عمدتا در چند دهه قبل اتفاق می افتادو چون امروزه در تمامی جهان ( و از جمله ایران ) خونهای اهدایی برای شناسایی ویروس هپاتیت ب آزمایش می شوند ، خون و فرآورده های آن سالم هستند .
5. استفاده از وسایل غیر استریل در دندانپزشکی ، سوراخ کردن غیربهداشتی گوش ، خالکوبی و حجامت جزو راههای احتمالی انتقال عفونت تلقی می شوند .
6. بند پایانی که خون می مکند ( از قبیل پشه یا ساس های رختخواب ) بخصوص در مناطق گرمسیر ، عوامل مهمی در انتقال عفونت هستند ، ولی شاهدی دال بر تکثیر ویروس در بدن بند پا وجود ندارد .
چند سئوال
من مردی 25 ساله هستم و به دنبال اهدای خون متوجه هپاتیت در خون خود شده ام ، آیا انتقال عفونت در دوران نوزادی از مادرم به من صورت گرفته است ؟
آری . اصولا انتقال عامل عفونی از مادر آلوده به نوزادان در اغلب موارد همراه با علامت نیست و اکثر افراد بدون علامت و به دنبال اهدای خون متوجه آلودگی خود می شوند . پیشنهاد می شود مادر ، خواهر و برادرانتان بررسی شوند . در اکثر موارد شواهدی از آلودگی فعلی یا قبلی در آنها دیده می شود .
یکی از اقوام ما ناقل هپاتیت ب است ، آیا می توانیم جهت مهمانی و صرف غذا به خانه او برویم ؟
هیچ منعی ندارد ، حتی اگر آن فرد آشپز غذای شما باشد . می توانید با اطمینان خاطر ، با او رفت و آمد داشته باشید و از آن غذا با کمال اطمینان میل کنید .
من کارمند یکی از اداره های دولتی هستم ، یکی از همکارانم HBsAg مثبت است ، آیا امکان انتقال هپاتیت از او به ما وجود دارد ؟
خیر . خوشبختانه تماس های عادی و روزمره نظیر دست دادن ، در یک اطاق کار کردن ، معاشرت با دوستان و همکلاسیها و افراد فامیل خطر انتقال بیماری را به دنبال ندارد و جای نگرانی نیست . فقط رعایت نکات بهداشتی کافی است .
آیا امکان انتقال هپاتیت از حیوانات اهلی مثل سگ و گربه و … به انسان وجود دارد ؟
خیر . بیماری هپاتیت از این طریق منتقل نمی شود .
مهمترین راه انتقال ویروس هپاتیت ب در ایران ، از مادران آلوده به نوزادان است .
مهمترین راه انتقال ویروس هپاتیت ب در غرب از راه مقاربت ، خصوصا خارج از چهارچوب خانواده است .