تحقیق مقاله حرص و طمع و آثار آن

مقدمه

حرص و طمع

علی ( ع ) در باره این صفت رذیله می فرماید: طمع راهی است که بازگشت ندارد و ضامنی است بی وفا چه بسا نوشته اند که قبل از سیر آب شدن را گرفته است. هر چیزی که عظمت آن زیادتر باشد و برای بدست آوردن آن بیشتر مبارزه شود. برای بدست آوردن آن مبارزه شود برای از دست رفتنش مصیبت شدیدتر است. حرص و طمع بسیار به یکدیگر نزدیک اند ، حرص شدت تمایل درونی به چیزی است ولی در طمع شدت علاقه نیست بلکه آرزوی تنها است و انسان طماع آرزو می کند که ای کاش فلان نمتی ا که دیگری دارد من داشتم. بنابراین از اخلاقی صفت طمع در رتبه ی پایین تری از حرص قرار دارد. اما از نظر رتبه بندی طمع بر حرص است. زیرا تا کسی اهل طمع نباشد به حرص مبتلا نمی شود و طمع مقدمه ی حرص است .یعنی در التدا انسان به اموال دیگران چشم میدوزد و طمع میکند که ای کاش فلان نعمت را داشتم  و سپس اگر از خود  مرلقبت نکند به حرص مبتلا شده و شدت علاقه را به او پیدا می کند . نکته دیگر که در مورد طمع باید ذکر شود  این است که بعضی یأس از آنچه در دستان مردم است را مقابل طمع دانسته اند و گفته اند اگر می خئ=واهید طمع را درمان کنید  باید از آنچه در دست مردم است مأیوس شوید در حالی که این دو کاملأ در مقابل  هم قرار دارند .توضیح این مطلب این است که آرزوی  نعمت دیگران طمع نام دارد  و ضفت مقابل آن آرزو نکردن نعمت دیگران است .انسانی که آرزوی نعمت دیگران را ندارد دو حالت میتواند داشته باشد یا اینکه نسبت به مال مردم بی تفاوت است و هیچ توجهی به آن ندارد یعنی میل دارد ونه بی میل است .حالت دومی که میتواند نسبت به اموال مردم داشته باشد یأس از اموال آن هاست یعنی نه تنها بی تفاوت نیست بلکه مأیوس هم هست .سپس انسانی که طمع  که طمع را از خود دور میکند دو حالت دارد .یا نسبت به آن  بی تفاوت میشود .یا اینکه از آن مأیوس میشود  و لذا یاس از حال مردم صد در صد در مقابل طمع نیست . بلکه صف ضد طمع .انتقال میل از مال دیگران است چه اینکه مأیوس هم باشد یا نباشد مهم ترین آثار محبت دنیا که به عنوان مانعی در مقابل زهدورزی انسان قرار دارند، حرص و طمع است که به اختصار از آن دو یاد می کنیم.

الف) حرص ورزی به دنیا

در فرهنگ عرب «حرص» به مفهوم خواست و اراده شدید در طلب شی مطلوب و محبوب است. حرص ورزیدن در تحصیل نیکی ها امری پسندیده است؛ چنان که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله یکی از ویژگی های توبه کاران واقعی را حرص ورزیدن بر خیرات دانسته اند. در روایات متعدد حریص بودن در علم آموزی وفقاهت،انجام اعمال نیک و پسندیده، جهاد در راه خداوند، تحصیل مقامات و درجات اُخروی و امثال اینها، مورد ستایش و تشویق قرار گرفته است. حرص ورزیدن به دنیا یکی از صفات ناپسند و از موانع زهدورزی است. بر همین اساس در آیات و روایات به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و آثار زیانباری در ابعاد مختلف برای آن بیان شده است. مهم ترین ویژگی انسان حریص سیری ناپذیری او است. زشت ترین چهره حرص ورزی از منظر روایات معصومان علیهم السّلام آزمندی عالمان و حکیمان و حریص بودن نسبت به انجام محرمات است. مهم ترین عوامل آزمندی نیز فراموش کردن مرگ و محبت دنیا است. ذلت و خواری و ترک جوانمردی و حیا، فرو رفتن در گناهان وتباه کردن سرانجام و عاقبت، بارزترین آثار آزمندی نسبت به دنیا است. از توکل و قناعت پیشگی و ذکر و یاد مرگ می توان به عنوان شاخص ترین ابزارهای درمان حرص ورزی به دنیا، یاد کرد.

ب) طمع ورزی

طمع در لغت عرب به مفهوم اشتیاق از روی شهوت و خواهش نفس نسبت به شیئی است.

در فرهنگ عالمان اخلاق، طمع عبارت است از توقع و چشم داشت به اموال مردم.

امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

«چه زشت است برای مؤمن که میل و رغبتی در او باشد که او را خوار نماید.»

امام سجاد علیه السّلام در ترغیب و تشویق به قطع طمع انسان از آنچه در دست دیگران است فرموده است:

«من همه خیر را گرد آمده در قطع طمع از آنچه دیگران دارند، می بینم.»از این رو طمع، منشأ بسیاری از رذایل اخلاقی از قبیل خواری، پستی، حسادت، کینه توزی، بدگویی و امثال آن می شود. یکی دیگر از آثار محبت دنیا حالت افسوس و حسرت است که در نتیجه عدم دستیابی به دنیا در آدمی پدید می آید.

حرص و  طمع را می توان به دو گونه دانست

١- حرص و طمع پسندیده

انسان های خردمند همه گواهی می دهند که انسان خوب و پسندیده را می فهمد و در مقابل، بد و ناپسند را نیز تشخیص می دهد. قرآن کریم نیز به این معنا اشاره دارد آنجا که می فرماید:

« سپس پلیدکاری و پرهیزکاری‌اش را به آنها الهام کرد.» ملاک و معنای تشخیص حرص پسندیده چیست؟  برای دانستن آن متعلق حرص و آز را بدانیم. اگر حرص و آز به چیزهای خوب و پسندیده باشد خوب است. یعنی داشتن علاقه شدید به خوبی ها خوب است. مقصود ما از حرص مثبت همین معنا است. حرص و آز مثبت نمونه های فراوانی دارد‏، مانند: نشان دادن تمایل شدید برای دست یابی به مراتب عالی انسانی‏، متوقف نشدن در یک نقطه‏، راضی نشدن به هیچ مرحله ای از مراحل تکامل، علاقه شدید به دانش اندوزی و حرص ورزیدن در انجام کارهای واجب. در این مقام چند جمله ای از سخنان بزرگان دین را می آوریم. حضرت امیر المومنین علی (ع) می فرماید:

« تو که برای بدست آوردن آنچه رسیدنش به تو ضمانت شده است حرص می زنی، در انجام آنچه نیز بر تو واجب شده است حریص باش.»

امام صادق (ع) فرمود:

« مومن در دین خود نیرومند است... و در فهم دین، حریص.»

 امام باقر (ع) فرموده است:

« هیچ حرصی مانند رقابت برای رسیدن به مراتب والای انسانی نیست.»

جالب است بدانیم خداوند عزیز و مهربان پیامبر را بخاطر حریص و آزمندی بودنش می ستاید. باید دید حرص پیامبر گرامی اسلام از چه نوعی است و آن بزرگوار به چه چیزی حرص می ورزد. آن چیست که پیامبر را از آرام و قرار باز می دارد؟

قرآن مجید می فرماید:

« همانا برای شما، پیامبری از خودتان آمد که بر او دشواراست شما در رنج بیفتید. او به هدایت شما حریص و نسبت به مومنان دلسوز و مهربان است.»

 هم چنین حضرت امیر المومنین علی (ع) خود را از آزمندترین افراد معرفی می کند ولی آزمندترین به چه چیزی؟ خطاب به ابوموسی اشعری می فرماید:

« پس بدان در امت اسلام هیچ کس همانند من وجود ندارد که به وحدت امت محمد و به انس گرفتن آنان با همدیگر از من آزمندتر باشد.»

 بنابراین حرص به هدایت انسان ها، آزمندی برای برقراری عدالت، حرص برای رسیدن به مراتب عالی انسانی، آزمندی در فهم دین، حرص در انجام تکالیف و حرص و آز در دانش اندوزی مصادیق روشن حرص مثبت و پسندیده است.